Από μαθηματικός μελισσοκόμος και επαγγελματίας γεωργός, έχει ενώσει σε κοινό σκοπό τους κατοίκους του Ηλιά, που έχουν αφιερωθεί στην παραγωγή μελιού και πρoϊόντων ντομάτας.
Ένα βιβλίο μελισσοκομίας στάθηκε η αφορμή να ασχοληθεί με πάθος με το δύσκολο αυτό επάγγελμα των προγόνων του, ενώ η επίσκεψη μιας επιχειρηματία έφτασε το μέλι του στο Λονδίνο. Μετά από δύο σχετικά ντοκιμαντέρ, το μικρό χωριό Ηλιάς έγινε γνωστό παγκοσμίως.
Πώς ένας μαθηματικός αποφάσισε να ασχοληθεί με τη μελισσοκομία και τη γεωργία;
Στο πανεπιστήμιο διαβάζαμε πολύ και όχι μόνο μαθηματικά! Σ’ ένα διάλειμμα, στη Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλίο μελισσοκομίας, του Νικολαΐδη. Ανασύρθηκαν εικόνες από τις ιστορίες της γιαγιάς Τσιβούλας (Παρασκευής) περί των μελισσών. Είχε μελίσσια η γιαγιά, όπως κι η μάνα κι η γιαγιά της. Έδωσα το βιβλίο στον Μανώλη, μαθηματικό επίσης… και σ’ έναν μήνα είχαμε τα πρώτα μας δύο μελίσσια. 1985! Άλλος κόσμος τότε, άλλος κόσμος κι οι μέλισσες. Για ένα θηλαστικό όπως εμείς, είναι δύσκολο να κατανοήσει τις μέλισσες, γιατί πρέπει να αποβάλει τμήματα της θηλαστικής του λογικής. Ακολούθησε το σχολείο επιμορφωτών μελισσοκομίας στο ΑΠΘ το 1989 και τα μαθήματα μελισσοκομίας σε όλη τη χώρα, έως σήμερα. Την απόφαση να επενδύσουμε κόπο και χρήματα στη μελισσοκομία κι αργότερα στην ντομάτα, την πήραμε με τη σύζυγό μου Σοφία Δαϊσπύρου, το 1996. Νέος γεωργός, δύο σχέδια βελτίωσης, Leader, κατ’ επάγγελμα μελισσοκόμος, εκπαιδευτής μελισσοκομίας, συνέδρια, άρθρα στα κλαδικά περιοδικά. Ο καημός μου πάντως είναι η γεωργία, η μεγάλη εικόνα. Η μελισσοκομία είναι το πάθος μου.
Ποια ήταν η συγκολλητική ουσία για τους ανθρώπους στο χωριό και πώς τα προϊόντα της ομάδας έφτασαν στο εξωτερικό;
Διαφορετικά πράγματα για τον καθένα: γι’ άλλους η εφαρμογή της θεωρίας στην καθημερινότητα, γι’ άλλους η περιέργεια και το τυχαίο της ζωής, και γι’ άλλους το μεροκάματο. Ο Ηλιάς είναι ένα μικρό χωριό των 25 κατοίκων που γεωγραφικά είναι στο κέντρο της χώρας και απέχει καμιά 25αριά χλμ. από Καρδίτσα και Λάρισα. Δεν βιώνουμε την απομόνωση των ορεινών χωριών, παρά μονάχα την πολιτισμική μονοκαλλιέργεια του κάμπου. Βραβεία ποιότητας μπορούν ν’ αποσπάσουν τα περισσότερα παραδοσιακά προϊόντα της χώρας. Επιμονή, γνώση, μακροπρόθεσμος σχεδιασμός, χρηματοδότηση και όραμα χρειάζονται. Ο ήλιος και το ανάγλυφο της Ελλάδας είναι από τα ισχυρά πλεονεκτήματα που έχουμε.
Το γεγονός ότι ακούτε μουσική κατά τη διάρκεια της παραγωγής επηρεάζει το τελικό προϊόν;
Η μουσική είναι η τέχνη των τεχνών, είναι μια παγκόσμια γλώσσα που εφάπτεται στους ήχους της φύσης, στον ρυθμό των βημάτων μας, στις απαρχές μας. Ένα παιχνίδι είναι η μουσική για τις ντομάτες μας, ενώνει και απαλύνει τις ψυχούλες μας από τις λογής-λογής έγνοιες. Ε, δεν θα γίνονται πιο νόστιμες κι οι ντομάτες μας;
Τι ενέπνευσε την παραγωγή δύο ντοκιμαντέρ σχετικά με την παραγωγή σας;
Το πρώτο ντοκιμαντέρ, «Μια μικρή μεγάλη ιδέα», γυρίστηκε μέσα σε λίγες μέρες και περιγράφει τις προετοιμασίες και την επίσκεψη μιας αγοράστριας μεγάλου πολυκαταστήματος του Λονδίνου. Τότε άρχισε και το δεύτερο. Και τα δυο είναι καλλιτεχνικά δημιουργήματα της Μαριάννας Οικονόμου. Περιγράφουν τη σχέση κυρίως των γυναικών με εμάς. Τις αγαπώ αυτές τις γυναίκες. Κουβαλούν πάνω τους ένα τεράστιο μέρος του διατροφικού πολιτισμού μας κι ας μην το ξέρουν. Η ζωή μας, βέβαια, είναι κάτι πολυπλοκότερο στην απλότητά της, από μερικές εικόνες των δύο ωρών. Ο «Βάγκνερ», όπως λέμε το δεύτερο ντοκιμαντέρ στο χωριό, βγάζει μια ρητορική ισορροπία μεταξύ χαρμολύπης, πολιτικής περιγραφής και ανθρωπιάς. Γι’ αυτό αγαπήθηκε!
Γιατί οι παλιοί μελισσοκόμοι λένε ότι το μέλι είναι πικρό;
Νομάδες είμαστε. Κυνηγοί λουλουδιών είμαστε. Όταν τα φυτά δεν βρέχονται το φθινόπωρο, δεν κρυώνουν τον χειμώνα, βρέχονται και κρυώνουν μέχρι αργά την άνοιξη, σκάνε από τη ζέστη το καλοκαίρι… αντιδρούν! Περνάνε δύσκολα, οπότε μειώνουν τα άνθη τους σε ποσότητα και χρόνο άνθισης, για να επιβιώσουν.Κι εδώ αρχίζουν τα προβλήματα των μελισσών. Εκεί που είχαν μάθει, εκατομμύρια χρόνια τώρα, να αρχίζουν τη δική τους ανάπτυξη με τα χαμοκροκάκια (τα πρώτα άνθη μετά τον χειμώνα) και τις αμυγδαλιές, να συνεχίζουν με την πολύχρωμη άνοιξη και ν’ αποθηκεύουν τον γλυκό θησαυρό το καλοκαίρι, βρέθηκαν να πρέπει να αντιμετωπίσουν ανθοφορίες που κρατάνε ελάχιστα και να μην προλαβαίνουν ούτε τους νεογνούς τους να ταΐσουν. Κι εμείς πόσο μακριά να πάμε πια; Ναι, είναι πικρό το μέλι το γλυκό! Βγαίνει δύσκολα και με αυξημένο πλέον πάρα πολύ το κόστος παραγωγής. Οι αγγελίες πώλησης δίνουν και παίρνουν στις ομάδες μας. Κι αν μας σώζει κάτι, αυτό είναι το πάθος που κουβαλάνε οι μελισσοκόμοι στα άγνωστα και ακατανόητα των μελισσών.
Σε τι υπερέχει το ελληνικό μέλι;
Το ελληνικό μέλι είναι από τα καλά μέλια του κόσμου, γιατί συλλέγεται σε ξηροθερμικές συνθήκες και με μεγάλη ποικιλομορφία στα φυτά, στο ανάγλυφο του εδάφους. Δεν είναι τυχαίος ο μεγάλος αριθμός των ενδημικών φυτών στη χώρα. Εξ ορισμού, η άσκηση μελισσοκομίας στην Ελλάδα μοιάζει να στηρίζεται σε ιδανικές συνθήκες. Ήλιος, εύκρατη ζώνη, Μεσόγειος, βιοποικιλότητα, αρχαία τέχνη. Μας χαρίστηκαν όλα αυτά μέσα από την τυχαιότητα της ζωής, γι’ αυτό δυσκολευόμαστε ακόμη περισσότερο σήμερα. Είχαμε καλομάθει.
Τι μέλι παράγετε;
Κυρίως μέλι πεύκου, βελανιδιάς, ελάτης, ανθόμελα βουνού ή ό,τι προκύψει στο πέταγμα των μελισσών. Κάθε χρόνο μεταφέρουμε μελίσσια σε τουλάχιστον έναν καινούριο τόπο. Δεν είναι αυτοσκοπός. Έτσι τα φέρνει η χρονιά και η μείωση του ρίσκου παραγωγής. Κάθε χρόνο το μέλι μας είναι διαφορετικό ακόμη κι αν τα μελίσσια μας είναι σε σταθερό μελισσοκομείο. Τη μια χρονιά δουλεύει περισσότερο εκείνο το φυτό, την άλλη το άλλο. Έτσι συμβαίνει με όλα τα φυσικά προϊόντα, γιατί καμιά χρονιά δεν είναι ίδια με την προηγούμενη. Το μέλι μας από άποψη ποιότητας δεν διαφέρει από αυτό των συναδέλφων. Από γεύση μπορεί, γιατί ο καθένας ακολουθεί τα δικά του μονοπάτια στην παραγωγή. Βουνά, γιαλός, κάμπος. Εμείς αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι τη μικρότερη δυνατή επεξεργασία στο προϊόν, που από μόνο του δεν θέλει σχεδόν καμία επεξεργασία.
Τα προϊόντα ντομάτας που παράγετε έχουν χαρακτηριστικά διαφορετική γεύση από άλλα που βρίσκουμε. Σε τι οφείλεται αυτό; Συμβαίνει εξαιτίας του παλιού σπόρου που χρησιμοποιείτε;
Οι γεωργοί όταν κρατούσαν σπόρο για επόμενη χρονιά, επέλεγαν από υγιή παραγωγικά φυτά και με νόστιμους καρπούς. Οι παλιές ποικιλίες έχουν στην πλάτη τους αμέτρητες γευστικές επιλογές γεωργών. Οι σπόροι κουβαλάνε μέσα τους τη γεωργική και διατροφική ιστορία μας και οφείλουμε να τους κρατήσουμε, όχι για αρχειακούς λόγους, αλλά για λόγους διατροφικής ασφάλειας, καθώς είναι ποικιλίες εγκλιματισμένες στους τόπους που καλλιεργήθηκαν. Για να κρατήσεις ένα σπόρο, πρέπει να τον φυτέψεις. Η ντομάτα μας έχει αυτή την παλιά γεύση ντομάτας. Η συγκεκριμένη ποικιλία υπήρχε στους κήπους των γύρω χωριών με βεβαιότητα από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Η καλλιέργεια της ντομάτας δεν θα υπήρχε χωρίς την καθοριστική συνεργασία της Όλγας Λωρίδα και του Χρήστου Τάκα.
Μιλήστε μας για τον παραδοσιακό τρόπο παστερίωσης του πολτού της ντομάτας.
Ο παλιός τρόπος διατήρησης της ντομάτας για τον χειμώνα ήταν ο πελτές ντομάτας. Πολτός ντομάτας με πολύ αλάτι και πολύ βράσιμο σε μεγάλη κατσαρόλα για να αφυδατωθεί. Από το ’50, ’60 και μετά, όταν άρχισαν να περισσεύουν μπουκάλια από αλκοολούχα ποτά, οι δαιμόνιες γυναίκες βρήκαν ένα ευκολότερο τρόπο διατήρησης. Πολτοποίηση, στράγγισμα, γέμισμα των μπουκαλιών, κλείσιμο και βράσιμο των μπουκαλιών σε καζάνια, δηλαδή παστερίωση. Μ’ αυτόν τον τρόπο κλείνεις όλη τη γεύση της ντομάτας στο μπουκάλι ή στο βάζο, σε αντίθεση με τον ανοιχτό βρασμό. Στα νέα μας προϊόντα ντομάτας, όπως τα γεμιστά σε βάζο, φακές κ.λπ. ακολουθούμε αυτή τη διαδικασία. Όλα τα υλικά μπαίνουν ωμά στα βάζα και κατά την παστερίωση βράζουν, εγκλωβίζοντας μέσα τους γεύσεις κι αρώματα. Κάθε βαζάκι και μια μικρή γάστρα.
Πού βρίσκουμε τα προϊόντα σας;
Το 98% των προϊόντων μας ταξιδεύει εκτός χώρας. Στην Ελλάδα προμηθεύουμε μόνο δυο-τρία ξενοδοχεία, κάποια τοπικά καταστήματα και ενίοτε το Βιολογικό χωριό. Ελάτε στον Ηλιά να δοκιμάσετε!
info
Γκουσιάρης Αλέξανδρος, Ηλιάς – Ιτέα – Καρδίτσα, τηλ.: 24440 32379.
