Τα χέρια της Ελπίδας Κουρτζή, 6ης γενιάς κεραμίστριας, γεννούν σκεύη και κοσμήματα από το αγιασώτικο χώμα, διαφυλάσσοντας με σεβασμό την τέχνη των προγόνων της. «Θυμάμαι στο εργαστήρι του παππού τη μυρωδιά από το νοτισμένο χώμα, τα κεραμικά να στεγνώνουν στο πλάι, τις θείες μου να τα ζωγραφίζουν.» Η Ελπίδα έπιασε για πρώτη φορά πηλό στα 7 της χρόνια και στην ηλικία των 9 πήραν μορφή τα πρώτα της δημιουργήματα. Παρ’ όλα αυτά, δεν είχε περάσει ποτέ από το μυαλό της να ασχοληθεί επαγγελματικά με την κεραμική. Άλλωστε κανείς δεν την πίεσε να το κάνει. Ύστερα από χρόνια, το βίωμα των παιδικών της χρόνων, βαθύ και ζωντανό ακόμα, της έδειξε τον δρόμο. Φόρεσε την ποδιά και έπιασε ξανά τον πηλό στα χέρια της.
Παράδοση 6 γενεών
«Το εργαστήρι του παππού μου, Νίκου Κουρτζή, βρισκόταν στην Αγιάσο της Λέσβου και αργότερα μεταφέρθηκε από τον πατέρα μου, Ηλία, στο πατρικό μας στους Πύργους Θερμής, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα», αφηγείται η ίδια. Ο παππούς Νίκος συνέχισε την παράδοση των Κουρτζήδων, η οποία στα χρόνια του γνώρισε μεγάλη άνθηση. Ο ίδιος, το 1931, διακρίθηκε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για την τεχνοτροπία των χαρακτηριστικών και διάσημων «μαύρων βάζων», ενώ εξέλιξε τα παραδοσιακά τοπικά μοτίβα και πέρασε για πρώτη φορά από τη δημιουργία σκευών καθημερινής χρήσης σε αντικείμενα καλλιτεχνικής έκφρασης. «Καμιά φορά σκέφτομαι ότι είχε τόσα λίγα μέσα στη διάθεσή του, έψηνε σε ξυλοκάμινο, είχε περιορισμένη πρόσβαση σε υλικά. Κι όμως, αυτό που έκανε ήταν αξιοθαύμαστο».
Το 2012 η Ελπίδα κάνει τα πρώτα της επαγγελματικά βήματα. Με σεβασμό στην οικογενειακή παράδοση δύο αιώνων και την τοπική πολιτιστική κληρονομιά, χαράσσει τη δική της πορεία: καταπιάνεται με το κεραμικό κόσμημα συνταιριάζοντας την κεραμική με τον χώρο της μόδας και δοκιμάζει ποικίλες τεχνικές και νέα υλικά όπως η πορσελάνη. Παράλληλα, αντλώντας έμπνευση από την τέχνη του παππού Νίκου, βουτά τα χέρια της στον άμορφο κόκκινο πηλό για να πλάσει μικρά και μεγάλα πιάτα. Ύστερα, δίνει σε αυτά πνοή: μπλε, πράσινες, κίτρινες, κόκκινες πινελιές, λουλούδια και ζωόμορφα μοτίβα, όμοια με εκείνα που κοσμούσαν κάποτε τα κανάτια του παππού.
Ωστόσο, η ίδια υποστηρίζει πως έχει πολύ δρόμο ακόμα να διανύσει για να τον φτάσει σε δεξιοτεχνία και πως «η τέχνη της κεραμικής γοητεύει εύκολα, αλλά κατακτιέται δύσκολα. Βέβαια, αν την αγαπάς, θα σε γεμίζει για μια ζωή». Βοηθούς δεν έχει, επιλέγει να εργάζεται μόνη –και μαζί να τραγουδά και να χορεύει ελεύθερα στον χώρο–, ακόμα κι αν αυτό περιορίζει μοιραία την παραγωγή. «Αυτή η γλυκιά μοναξιά προς το παρόν μού ταιριάζει. Για το μέλλον ακόμα δεν ξέρω».
Να πιάσουν τα χέρια χώμα και νερό
«Μέχρι στιγμής δεν έχω διαμορφώσει πλήρως την καλλιτεχνική μου ταυτότητα, ακόμα πειραματίζομαι», ομολογεί. Ωστόσο, η τέχνη της έχει όραμα και στόχο βαθιά συνειδητό: να μυηθούν όλο και περισσότεροι στον κόσμο της κεραμικής. Διδάσκοντας με ιδιωτική πρωτοβουλία σε σχολεία στην Αθήνα και σε πολιτιστικά ιδρύματα –πρόσφατα στο Ίδρυμα Γουλανδρή– επιδιώκει να αναπτύξει τη δημιουργικότητα των μεγάλων και να χορτάσει τη φαντασία των παιδιών. «Δεν είναι θέμα πολυτέλειας, πρόκειται για ουσιαστική ανάγκη», αναφέρει. Η Ελπίδα μάς προτρέπει να μυρίσουμε τον βρεγμένο πηλό και να τον σμιλεύσουμε με τα χέρια αφυπνίζοντας την αφή μας. Να μην ξεχάσουμε πως η κεραμική είναι μια τέχνη γήινη και τα υλικά της (χώμα, νερό, φωτιά) η φύση μας.
Φωτογραφίες: Γιώργος Καπλανίδης
