Τα ξακουστά νησιώτικα πανηγύρια δίνουν ζωή στην πολιτιστική μας κληρονομιά και μας θυμίζουν την όμορφη, γιορτινή πλευρά της ζωής. Αν, λοιπόν, ο δρόμος των διακοπών σας σάς φέρει προς τα νησιά που ακολουθούν, φροντίστε να μην τα χάσετε.
Τα πανηγύρια είναι από τους πιο αντιπροσωπευτικούς τρόπους για να ανακαλύψεις την ψυχή του κάθε τόπου. Λιτανείες με θρησκευτική ευλάβεια, λαϊκό θέαμα με γλέντια και χαρές στην κεντρική εκκλησία του χωριού και τα ξωκλήσια, παραδοσιακά μαγειρέματα και φαγοπότι κάτω από πλατάνια… Τα ήθη και τα έθιμα των νησιών μας καλά κρατούν!
Αλόννησος
Το πανηγύρι του δεκαπενταύγουστου στην Αλόννησο είναι κάπως διαφορετικό από τα κλασικά. Σε μια ενδιαφέρουσα αναβίωση του παραδοσιακού γάμου όπου οι επισκέπτες έχουν το ρόλο των συγγενών, η νύφη φορά ένα παραδοσιακό φόρεμα (μόρκα) και πηγαίνει στην εκκλησία συνοδευόμενη από τον γαμπρό, τον κουμπάρο και τους καλεσμένους με τους ήχους λαούτου, βιολιού και κλαρίνου. Μετά την τελετή, οι παρευρισκόμενοι τρώνε γίδα κοκκινιστή με μακαρόνια συνοδεία άφθονου κρασιού και τοπικών γλυκών των νοικοκυρών του νησιού, ενώ το γλέντι διαρκεί μέχρι τις πρωινές ώρες.
Αμοργός
Το Πανηγύρι του Σωτήρα στις 6 Αυγούστου στην Αμοργό θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα των Κυκλάδων. Στην κεντρική πλατεία της Χώρας, στη «Λόζα» όπως τη λένε οι ντόπιοι, η ψημένη ρακή, ο τηγανητός μπακαλιάρος, οι σαλάτες και η τηγανητή αθερίνα δίνουν και παίρνουν συνοδεία γνήσιων αιγαιοπελαγίτικων ήχων με το κέφι να κρατάει μέχρι το πρωί. Το δεκαπενταύγουστο το πανηγύρι στήνεται στην Παναγιά την Πανοχωριανή, με αμοργιανά ρακόμελα, πατατάτο και ξιδάτο και φυσικά χορούς και τραγούδια.
Τσαμπουνοσύναξη στην Άνδρο
Άνδρος
Από άκρη σ’ άκρη της Άνδρου οι ντόπιοι γλεντούν με χορό και τραγούδι στα πανηγύρια τους μέχρι τελικής πτώσεως. Στα θρησκευτικά πανηγύρια, το μεσημέρι, στο προαύλιο της εκκλησίας, προσφέρονται ψητό κρέας, κολοκυθοκορφάδες, παστίτσιο, φουρτάλια, λουκάνικα, αμυγδαλωτά και σκαλτσούνια. Τα πανηγύρια του δεκαπενταύγουστου είναι πολλά και γραφικά. Μερικά από αυτά είναι στην Πάνω Κατάκοιλο, στη Μονή Παναχράντου στο Κόρθι, στην Καππαριά, στο Κοχύλου, στη Μεσαριά, στ’ Υψηλού, στις Στραπουργιές αλλά και στη Χώρα σε ένα εκκλησάκι πάνω στον βράχο μέσα στη θάλασσα, την Παναγιά τη Θαλασσινή, όπου προσφέρονται παραδοσιακή ανδριώτικη ομελέτα φουρτάλια και ντόπια σουμάδα, ενώ τα βιολιά παίζουν ως την ανατολή του ήλιου.
Αστυπάλαια
Το δεκαπενταύγουστο γιορτάζει η Παναγία η Πορταΐτισσα και στην εκκλησία που βρίσκεται στο κέντρο του νησιού από το 1762 πραγματοποιείται το μεγαλύτερο από τα πανηγύρια του τόπου με γλέντια και εκδηλώσεις που διαρκούν τρεις μέρες! Ξεκινούν από το βράδυ της παραμονής, μετά τον Εσπερινό, στον περίβολο της εκκλησίας που ονομάζεται Ροδιά, υπό τους ήχους βιολιού και λύρας, με παραδοσιακούς χορούς. Ανήμερα, οι Αστυπαλαιώτισσες μαγειρεύουν και προσφέρουν στους επισκέπτες τοπικούς μεζέδες και αρνί γεμιστό. Το εορταστικό τριήμερο κλείνει με τα «Κουκάνια», που διοργανώνονται στον Πέρα Γιαλό και είναι μια σειρά από παιχνίδια με πρωταγωνιστές μικρά και μεγάλα «παιδιά». Το γιαουρτοτάϊσμα, δηλαδή αλληλοτάισμα γιαουρτιού με κλειστά μάτια, το τράβηγμα του σχοινιού, αγώνες κολύμβησης και αβγομαχίες, αλλά και ο «πετεινός», ένα παιχνίδι όπου προσπαθούν να πιάσουν ένα καλάθι με έναν ψεύτικο κόκορα στην άκρη μιας αλειμμένης με γράσο κολόνας πάνω από τη θάλασσα είναι μερικά από αυτά.
Θάσος
Το τελετουργικό των πανηγυριών στη Θάσο είναι σχεδόν το ίδιο παντού. Μετά τη θεία λειτουργία, οι πιστοί συγκεντρώνονται στον προαύλιο χώρο του ναού όπου μοιράζεται δωρεάν το κλουμπάνι, ή κουρμπάνι, δηλαδή κοκκινιστό κρέας που ετοιμάζεται από το πρωί σε μεγάλα καζάνια έξω από το ναό και συνοδεύεται από πλιγούρι ή ζυμαρικό. Στη συνέχεια, συγκεντρώνονται σε παρέες και γευματίζουν σε μια ατμόσφαιρα χαράς και γιορτής. Ο δεκαπενταύγουστος στη Θάσο είναι γνωστός και ως «το Πάσχα του καλοκαιριού». Γιορτάζεται στην Παναγία στο Ραχώνι, στο Μοναστήρι της Παναγούδας στις Μαριές Θάσου, στον Ποτό και στην Παναγία Θάσου. Παρόμοια οι ντόπιοι γιορτάζουν στις 6 Αυγούστου στο χωριό Σωτήρας και στις 29, στο ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη, πάνω στο βουνό στον Πρίνο.
Ικαρία
Τα πανηγύρια στην Ικαρία είναι εμπειρία! Γίνονται όχι μόνο με αφορμή τη γιορτή ενός αγίου αλλά πολλές φορές και για «ιερό» σκοπό: για το καλό του νησιού, για αγορά ασθενοφόρου ή για κάποιον συγχωριανό. Οι Ικαριώτες όταν ήθελαν να συγκεντρώσουν χρήματα, οργάνωναν -και ακόμα οργανώνουν- ένα πανηγύρι, προσφέροντας ο καθένας ό,τι μπορούσε. Πήγαινε, λοιπόν, ο αγρότης ένα κατσίκι στο πανηγύρι, το έκοβαν σε κομμάτια της οκάς και, αφού το έβραζαν, προσέφεραν σε κάθε οικογένεια 1 κιλό κρέας, 1 κιλό κρασί, 1 κιλό ψωμί και μπόλικο ζουμί με λεμόνι και αλατοπίπερο. Σε πολλά πανηγύρια και γάμους βρίσκεις και πιλάφι που βράζει στο ζωμό του κατσικιού με ντομάτα, ενώ το ψητό κατσίκι, οι ψητές πιπεριές και οι τηγανητές πατάτες, σερβίρονται επίσης σε τεράστιες ποσότητες. Το δεκαπενταύγουστο δύο είναι τα πιο φημισμένα πανηγύρια: αυτό που γίνεται στο Γιαλισκάρι αλλά κυρίως πανηγύρι της Λαγκάδας, με τους επισκέπτες να σέρνουν ακούραστα το χορό μέχρι πρωίας. Τα πανηγύρια ξεκινούν με βαλσάκια, συνεχίζουν με διάφορα νησιώτικα, ενώ αρκετά συχνά ακούς από τους βιρτουόζους βιολιστές σοβιετικές μελωδίες και φυσικά το παραδοσιακό ικαριώτικο τανγκό.
Κάλυμνος
Στο νησί των σφουγγαράδων στις 14 και 15 Αυγούστου, όπως εξάλλου και σε όλα τα νησιά, η γιορτή αυτή παίρνει γενικό και πάνδημο εκκλησιαστικά χαρακτήρα, με τους περισσότερους ναούς σε διάφορα σημεία του νησιού να γιορτάζουν την Κοίμηση της Παναγιάς κατανυκτικά και με ολονύκτιο παραδοσιακό γλέντι, φαγητά, χορούς και μουσικές. Το φορτωμένο με παραδόσεις καστρομονάστηρο της Παναγιάς της Κυρά-Ψηλής στο Βαθύ, η Παναγιά της Τελένδου, η Παναγιά της Ψερίμου και η Παναγιά των Αργινωτών είναι μερικές από τις εκκλησιές όπου πραγματοποιούνται ειδικές πανηγύρεις με αθρόα συρροή πιστών. Παλιά στις εκκλησιές της Κυρά Ψηλής, της Γαλατιανής και της Ψεριμιώτισσας, το βράδυ της παραμονής και μετά τον εσπερινό προσφέρονταν ρεβίθια φούρνου, ενώ ανήμερα έσφαζαν αρνιά και ακολουθούσε μεγάλο γλέντι υπό τους ήχους τσαμπούνας, βιολιού και λαούτου. Σήμερα έχει επεκταθεί και σε άλλες εκκλησίες η προσφορά των ρεβιθιών, αλλά έχει σχεδόν- με εξαίρεση τη Ψεριμιώτισσα- εκλείψει το σφάξιμο των αρνιών. Στην Παναγιά των Τσουκχουώ(ν) προσφέρονταν μετά τον εσπερινό λουκούμι και ρακί, κάτι που γίνεται μέχρι και σήμερα.
Κάρπαθος
Σε κάθε χωριό της Καρπάθου υπάρχει από ένας τουλάχιστον κεντρικός ναός αφιερωμένος στον προστάτη του άγιο, τον οποίον πανηγυρίζουν οι Καρπάθιοι με παραδοσιακά φαγητά, καρπάθιες μαντινάδες και χορό. Από τα πιο γνωστά αυγουστιάτικα πανηγύρια του νησιού είναι αυτά που γίνονται στις 6 Αυγούστου στο Απέρι και στο Διαφάνι αλλά και στις Μενετές (5-7 Αυγούστου). Συνέχεια έχει το πανηγύρι στη Μονή Χρυσοβαλάντου που πραγματοποιείται στις 10 Αυγούστου στην Όλυμπο ενώ στις 15 Αυγούστου γιορτάζει όλο το νησί με τα γλέντια να μοιράζονται κυρίως στα χωριά Απέρι, Διαφάνη, Μενετές και στην Όλυμπο με παραδοσιακά εδέσματα και χορό από ντόπιους ντυμένους με παραδοσιακές φορεσιές.
Κάσος
Τα αυγουστιάτκα πανηγύρια στην Αγία Μαρίνα στις 6 και 27 Αυγούστου (του Σωτήρος και Αγίου Φανουρίου αντίστοιχα) και της Πέρα Παναγιάς το δεκαπενταύγουστο, που είναι και το μεγαλύτερο, είναι μερικά από τα φημισμένα κασιώτικα πανηγύρια που συγκεντρώνουν τους κατοίκους και τους επισκέπτες του νησιού. Το τελετουργικό που ακολουθείται είναι ίδιο εδώ και αιώνες με τη σούστα, το ζερβό και λοιπούς τοπικούς χορούς υπό τους ήχους της παραδοσιακής λύρας, του βιολιού και του λαούτου, να συνοδεύουν αυτοσχέδιες μαντινάδες στο τρικούβερτο γλέντι που ακολουθεί μετά την ολοκλήρωση του θρησκευτικού μέρους. Το κομμάτι του φαγητού αναλαμβάνουν ερασιτέχνες μάγειρες, που ειδικεύονται στα γλέντια, που ετοιμάζουν ντολμαδάκια κασιώτικα, κρέας ρολό, πιλάφι με κανέλα κ.ά., τα οποία μαγειρεύουν σε φωτιά από θυμάρι και ξύλα.
Άντρες, γυναίκες και παιδιά παίρνουν μέρος στο γλέντι
Κέρκυρα
Η γιορτή της Παναγίας είναι μια από τις μεγαλύτερες γιορτές και στην πανέμορφη Κέρκυρα . Στο Σταυρό του Δήμου Αχιλλείων, οι Σταυριώτες μαζεύονται από την παραμονή της γιορτής στην εκκλησιά, ψάλλουν τα Επιτάφια Εγκώμια και το βράδυ τρώνε όλοι μαζί την «ορφανή» μακαρονάδα. Την επόμενη οργανώνεται ένα παραδοσιακό πανηγύρι με τα καλύτερα ψητά του νησιού, μουσικά συγκροτήματα και χορό υπό τον ήχο βιολιών. Στις Καρουσάδες και τις Περουλάδες στήνονται επίσης πανηγύρια.
Κύθηρα
Οι κάτοικοι του νησιού φροντίζουν να διατηρούν ζωντανές τις παραδόσεις διοργανώνοντας κάθε καλοκαίρι τοπικές γιορτές και πανηγύρια. Αν βρεθείτε στο νησί το δεύτερο Σαββατοκύριακο του Αυγούστου μη χάσετε τη γιορτή του κρασιού στα Μητάτα, που διαρκεί δύο μέρες, όπου θα απολαύσετε άφθονο κρασί από τους τοπικούς παραγωγούς, που θα συνοδεύσετε με παραδοσιακούς μεζέδες και πολύ χορό… Στον παραδοσιακό οικισμό του Ποταμού το δεκαπενταύγουστο γίνεται το μεγάλο πανηγύρι για τη γιορτή της Παναγιάς όπου προσφέρεται στους πανηγυριστές άφθονο φαγητό και ντόπιο κρασί.
Μήλος
Η Παναγία τιμάται στα πανηγύρια που στήνονται στο νησί με νησιώτικους μεζέδες, ντόπιο κρασί και τοπική λαϊκή μουσική. Μερικά από τα αυγουστιάτικα πανηγύρια του νησιού είναι το πανηγύρι της Παναγίας Πορτιανής, πολιούχου του νησιού, στη Ζεφυρία στις 14 Αυγούστου, το πανηγύρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον Αδάμαντα το δεκαπενταύγουστο, τα πανηγύρια στην Παναγία Φανερωμένη, στην Tρυπητή και την Παναγία του Kήπου στις 22 Aυγούστου, τα εννιάμερα της Παναγίας στην Παναγία τη Γιάτρισσα, στον Κήπο στις 24 Αυγούστου κ.ά.
Μύκονος
Στο “νησί των ανέμων” ξεχωριστά είναι τα πανηγύρια της Παναγίας στις 15 Αυγούστου και των Εννιάμερων στις 23 στην πλατεία της Άνω Μεράς μπροστά από το μοναστήρι της Παναγίας Τουρλιανής. Τον τόνο σε όλα τα μυκονιάτικα πανηγύρια δίνουν το βιολί, το σαντούρι, η τσαμπούνα και το τουμπάκι σε παραδοσιακούς χορούς, όπως συρτό, σούστα, μπαλαριστό και μπάλο, ενώ από δίπλα σιγοντάρουν μερακλήδες με ανατολίτικα λαγούτα, σαντούρια και ακορντεόν. Ο ουρανίσκος ευφραίνεται με ερίφι γιαχνί, κρεμμυδόπιττα, λαχανίδες με λαρδί, ντολμαδάκια, πιπεράτη κοπανιστή, λούζα και μπακαλιάρο σκορδαλιά.
Νάξος
Αν βρεθείτε στο νησί στις 6 Αυγούστου επισκεφθείτε τα πανηγύρια του Σωτήρως στο Γλινάδο, τη Δαμαριώνα και το Κουρουνοχώρι. Το δεκαπενταύγουστο το γλέντι στήνεται σε κάθε γωνιά της Νάξου. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα χωριά Φιλώτι, Απείρανθο, Γαλήνη, Εγγαρές και Σκαδό όπου στήνεται μια ατέλειωτη γιορτή με γνωστούς τοπικούς καλλιτέχνες και συγκροτήματα. Γιορτάζουν επίσης δυο από τα Μοναστήρια της Νάξου, η Φανερωμένη και η Αγιά στα βορειοδυτικά του νησιού. Στο πανηγύρι του Συλλόγου Φιλωτιτών Νάξου, στο Φιλώτι στις 17 Αυγούστου, που καθιερώθηκε τα τελευταία χρόνια, οι κάτοικοι της περιοχής κάνουν μια… παράταση των εορτασμών του δεκαπενταύγουστου. Ακόμη, στις 23 Αυγούστου διοργανώνονται στα εννιάμερα της Παναγίας πανηγύρια στα χωριά Τρίποδες, Φιλώτι και Απείρανθος.
Γιγάντια καζάνια και ξύλινη σκάφη με βραστό κρέας
Νίσυρος
Κάθε δεκαπενταύγουστο η Ιερά Μόνη Παναγίας της Σπηλιανής, στο Κάστρο του Μανδρακίου, ένα από τα πιο γνωστά μοναστήρια των νησιών του Αιγαίου, προσελκύει πλήθος κόσμου από όλα τα Δωδεκάνησα στο μεγαλύτερο πανηγύρι του χρόνου. Το έθιμο θέλει τις λεγόμενες «εννιαμερίτισσες» να καταφτάνουν από τα γύρω νησιά στη μονή εννιά μέρες πριν, για να πραγματοποιήσουν μια ξεχωριστή τελετουργία που λήγει ανήμερα της Παναγιάς. Την παραμονή προσφέρονται στους επισκέπτες ρεβίθια και πατάτες και ανήμερα κρέας με πατάτες στο γλέντι που γίνεται στην αυλή του σχολείου κάτω από την εκκλησία.
Πάρος
Οι κάτοικοι της Πάρου προσπαθούν να κρατούν αναλλοίωτο το παραδοσιακό στοιχείο και το αναδεικνύουν όλο το χρόνο στα πανηγύρια του νησιού. Το δεκαπενταύγουστο όλοι συγκεντρώνονται στην Παροικιά για να προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, ενώ στη συνέχεια γλεντούν με μπόλικο κρασί, μεζέδες και παραδοσιακή μουσική. Μεγάλο σουξέ έχει και το πανηγύρι των Πειρατών στις 23 Αυγούστου. Οι ντόπιοι μεταμφιέζονται σε πειρατές αναπαριστώντας την επιδρομή του Μπαρμπαρόσα και των πειρατών του στη Νάουσα το 1537, όπου εκλάπησαν οι γυναίκες των Ναουσαίων και δόθηκε μάχη για να τις ξαναπάρουν πίσω.
Σέριφος
Στην καρδιά του Αυγούστου γίνεται ξακουστό τριήμερο πανηγύρι στη μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον οικισμό Παναγιά, κοντά στη Χώρα, που είναι και η αρχαιότερη του νησιού. Οι ντόπιοι το λένε και «Πανηγύρι της Ξυλοπαναγιάς» γιατί παλιά, οι άντρες έκαναν ομηρικούς καυγάδες με κλαδιά από πικροδάφνη για το ποιος θα χορέψει πρώτος την εκλεκτή της καρδιάς του. Μετά την περιφορά της εικόνας στο προαύλιο της εκκλησίας στήνεται χορός γύρω από τον κορμό ενός γέρικου δέντρου και η ανύπαντρη κοπέλα που θα χορέψει πρώτη θα παντρευτεί μέσα στη χρονιά. Στις 16 Αυγούστου στην Παναγιά στον Πύργο, στις 24 Αυγούστου στην Παναγιά τη Μηλιανή και του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, στις 29 Αυγούστου στο Σκλαβογιάννη είναι μερικά ακόμα από τα πανηγύρια του νησιού.
Τήνος
Στις θρησκευτικές γιορτές του νησιού σε όλες τις εκκλησίες και τα ξωκλήσια τελούνται μεγαλοπρεπείς λειτουργίες, που συνοδεύονται από κέρασμα στον προαύλιο χώρο. Χαρακτηριστικό του τόπου είναι πως κάθε πανηγύρι έχει και το δικό του παραδοσιακό πιάτο, ενώ σύμφωνα με την παράδοση όλα τα νοικοκυριά είναι ανοικτά, τόσο για τους ντόπιους όσο και για τους επισκέπτες. Οι εκδηλώσεις για τη μεγαλύτερη γιορτή του νησιού, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Μεγαλόχαρη στη Χώρα, είναι πολλές και διαρκούν μέχρι τις 23 Αυγούστου με καλή μουσική και μπόλικο κρασί.
Τζια
Στο πλησιέστερο στην Αττική νησί των Κυκλάδων, τα πανηγύρια καθόλη τη διάρκεια του χρόνου δίνουν και παίρνουν. Αν βρεθείς όμως στο νησί στις 8 Αυγούστου του Αγίου Αιμιλιανού, θα περάσεις από το πανηγύρι που στήνεται στο ομώνυμο ξωκλήσι στον όρμο του Κούνδουρου, ενώ το δεκαπενταύγουστο θα πας στο μεγάλο πανηγύρι που στήνεται ψηλά, σε έναν απότομο βράχο βορειανατολικά της Χώρας του νησιού, στην Παναγία την Καστριανής με παραδοσιακό κυκλαδίτικο πατατάτο, άφθονο κρασί και γλέντι με νησιώτικη μουσική μέχρι πρωίας…
Φολέγανδρος
Η «μποέμισα» Φολέγανδρος δε φημίζεται για τα πανηγύρια της όμως αυτό που διοργανώνεται στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου το δεκαπενταύγουστο είναι σίγουρα μοναδικό. Το σκηνικό περιλαμβάνει ένα τεράστιο στρωμένο τραπέζι γεμάτο με ντόπια εκλεκτά κεράσματα και φαγητά που υποδέχεται φιλόξενα όλους τους επισκέπτες του νησιού συνοδεία ζωντανής παραδοσιακής μουσικής.
Χίος
Σε κάθε γωνιά του νησιού της μαστίχας σχεδόν καθόλη τη διάρκεια του Αυγούστου γίνεται κι ένα πανηγύρι. Ντόπιοι και επισκέπτες μαζεύονται στις πλατείες των χωριών και ξεκινά γλέντι με άφθονο ούζο, κρασί και μεζέδες, τραγούδια και μουσική από τις τοπικές ορχήστρες ως τα ξημερώματα. Στις 6 Αυγούστου ξακουστά είναι τα πανηγύρια του Σωτήρος σε Βολισσό, Εγρηγόρο, Καρδάμυλα, Άη Γιώργη Συκούσης, Βέσσα, Βασιλειώνικο, Δαφνώνα, Έξω Διδύμα και Παγίδα. Το δεκαπενταύγουστο δεν θα ξέρεις από πού να πρωτοπεράσεις αφού πανηγύρια διοργανώνονται στα χωριά Καλλιμασιά, Πυργί, Νένητα, Βίκι, Κουρούνια, Πιτυό, Χαλκειό, Βολισσό, Πισπιλούντα, Καταρράκτη και Θολοποτάμι, ενώ τα Εννιάμερα της Θεοτόκου στις 23 γιορτάζονται πανηγυρικά στα χωριά Πυργί, Βίκι, Άγιο Γάλα και Ποταμιά.
Φωτογραφίες: Από το βιβλίο του Γιώργου Πίττα: ‘Πανηγύρια στο Αιγαίο’
Φωτογραφία άρθρου: Μεράκος Περικλής
Δείτε αναλυτικά και τα πανηγύρια της Κρήτης ΕΔΩ
