Γνωρίζετε ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχουν τουλάχιστον 22.000 διαφορετικά όσπρια; H διαφορετικότητα των οσπρίων στη μεγάλη οικογένεια των ψυχανθών αποτελεί ίσως το σημαντικό συστατικό της παγκόσμιας χλωρίδας. Ωστόσο, τα σύγχρονα συστήματα εντατικής καλλιέργειας που βασίζονται σε μαζικές καλλιέργειες και χημική φυτοπροστασία, έχουν οδηγήσει στην απλοποίηση και ομογενοποίηση των τοπίων και στη μείωση της βιοποικιλότητας.
Για να τιμήσει τη σημασία αυτών των καλλιεργειών, ο ΟΗΕ γιορτάζει κάθε χρόνο στις 10 Φεβρουαρίου την Παγκόσμια Ημέρα Οσπρίων, μέσω του FAO (Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων). Το 2025 με θέμα: «Όσπρια: Φέρνοντας την ποικιλομορφία στα αγροδιατροφικά συστήματα», υπογραμμίζεται ο ζωτικός ρόλος των οσπρίων και η προώθηση της ποικιλομορφίας, πάνω και κάτω από το έδαφος.
Πόσα διαφορετικά είδη οσπρίων υπάρχουν
Tα φασόλια, οι φακές, τα ρεβίθια και τα μπιζέλια είναι ευρέως γνωστά όσπρια. Για ποια όμως μιλάμε; Τα κόκκινα, τα πράσινα, τα λευκά, τα μαύρα ή τα καφέ; Όποιο είδος και χρώμα να επιλέξετε, το μόνο σίγουρο είναι πως σε κάποιο μέρος του πλανήτη υπάρχει αυτό που αναζητάτε. Όπως αναφέρει η Πύλη Δεδομένων για τα Ψυχανθή (Legumesdata.org), με σχεδόν 800 γένη και πάνω από 23.000 είδη, τα κυαμοειδή (Leguminosae) που περιλαμβάνουν τα ψυχανθή, δηλαδή τα φυτά που παράγουν τα όσπρια για τη διατροφή του ανθρώπου, είναι η τρίτη μεγαλύτερη οικογένεια αγγειόσπερμων σε αριθμό ειδών, μετά τα Asteraceae και τα Orchidaceae. Η οικογένεια είναι μορφολογικά, φυσιολογικά και οικολογικά εξαιρετικά ποικιλόμορφη. Αποτελεί δε ένα από τα πιο θεαματικά παραδείγματα εξελικτικής διαφοροποίησης στα φυτά και περιλαμβάνει διάφορα είδη φασολιών, το μπιζέλι, το φιστίκι αραχίδα και τη σόγια.
Γενικά, τα όσπρια είναι οικονομικά συμφέρουσες καλλιέργειες τροφίμων που παρέχουν εξαιρετικά θρεπτικές πηγές πρωτεϊνών και μικροθρεπτικών συστατικών, που μπορούν να ωφελήσουν σημαντικά την υγεία και τα μέσα διαβίωσης. Έχουν εξημερωθεί σε διάφορες περιοχές του κόσμου και ανέκαθεν διαδραμάτιζαν καθοριστικό ρόλο στην επιβίωση του ανθρώπου. Είναι, επίσης, μοναδικής σημασίας ως ζωοτροφές και χλωρή λίπανση τόσο στις εύκρατες όσο και στις τροπικές περιοχές και χρησιμοποιούνται για το ξύλο, τις τανίνες, τα έλαια και τις ρητίνες τους, στην παρασκευή βερνικιών, χρωμάτων, βαφών και φαρμάκων, καθώς και στο εμπόριο κηπευτικών.
Σπάνιες και γνωστές ποικιλίες οσπρίων στον κόσμο
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Οσπρίων στις 10 Φεβρουαρίου, ανακαλύπτουμε τη διατροφική αξία τους, τα περιβαλλοντικά τους οφέλη και γνωρίζουμε 10 σπάνια και ιδιαίτερα όσπρια από όλες τις ηπείρους.
1.Φασόλια tarwi από τη Νότια Αμερική
Το tarwi, επίσης ευρέως γνωστό στα ισπανικά ως chocho. Αν και είχε ξεχαστεί στον χρόνο, καλλιεργείται στις ψηλές κορφές των Άνδεων εδώ και περίπου 2 000 χρόνια. Αναφέρεται επίσης ως λούπινο των Άνδεων ή περουβιανό λούπινο, είναι το μοναδικό είδος λούπινου που εξημερώθηκε στην αμερικανική ήπειρο και περιέχει μεταξύ 41 και 52% πρωτεΐνες.
2. Τα φασόλια στην Μέσης Ανατολής
Πολλοί άνθρωποι είναι εξοικειωμένοι με τα ρεβίθια που δημιουργούν το χούμους ή το φαλάφελ. Ωστόσο, λιγότεροι ίσως γνωρίζουν για τα αγαπημένα φαγητά της Μέσης Ανατολής που φτιάχνονται με πλατύ φασόλι, που ονομάζεται επίσης φάβα ή φασόλι faba. Τα φασόλια προέρχονται από τη Μεσόγειο και την Κεντρική Ασία, αλλά επειδή είναι μια καλλιέργεια υψηλής απόδοσης που μπορεί να αναπτυχθεί σε σκληρά, ψυχρά κλίματα, έχουν καλλιεργηθεί ευρέως, από την Αυστραλία έως το Περού.
3. Mung beans (ροβίτσα) από την Ασία
Η Ινδία έχει το υψηλότερο ποσοστό χορτοφαγίας στον κόσμο, 30-40% του πληθυσμού της, και τα όσπρια αποτελούν απαραίτητη πηγή πρωτεΐνης. Το φασόλι Mung, γνωστό ως moong ή ροβίτσα για τους Έλληνες, χρησιμοποιείται ευρέως στην ινδική κουζίνα, ιδιαίτερα στον βορρά. Αυτά τα μικροσκοπικά, οβάλ, ελαιόχρωμα φασόλια τρώγονται επίσης συχνά στη βλαστημένη τους μορφή, ως φύτρες (microgreens).
4. Μαύρα φασόλια της Βόρειας και Λατινικής Αμερικής
Παγκοσμίως, οι Λατινοαμερικανοί καταναλώνουν, κατά μέσο όρο, τη μεγαλύτερη ποσότητα οσπρίων (34 γραμμάρια) ανά άτομο την ημέρα. Η κουζίνα της Βόρειας Αμερικής, που διαμορφώθηκε από τις κοινότητες των ιθαγενών και των μεταναστών της, περιλαμβάνει επίσης αρκετά έντονα τα όσπρια. Ψητά φασόλια στη Βοστώνη, κόκκινα φασόλια στη Λουιζιάνα, succotash με τις ρίζες των ιθαγενών της Αμερικής, burritos με φασόλια του Tex-Mex και πολλά άλλα.
5. Φασόλια Bambara στη Δυτική Αφρική
Τα φασόλια Bambara, επίσης γνωστά ως αραχίδες Bambara, είναι αυτοφυή στη Δυτική Αφρική. Αν και παραδοσιακά δεν αποτελούσαν μεγάλο μέρος της δυτικοαφρικανικής κουζίνας, ορισμένες χώρες, όπως το Μάλι, ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο για τις δυνατότητές τους καθώς μπορούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής, της ερημοποίησης, της λειψυδρίας και του υποσιτισμού.
6. Φασόλια adzuki στην Ανατολική Ασία
Με καταγωγή από την Ανατολική Ασία, τα φασόλια adzuki είναι βαθυκόκκινα με γλυκιά, καρυδάτη γεύση. Χρησιμοποιούνται ευρέως στην Ιαπωνία, την Κορέα και την Κίνα για την παρασκευή πάστας κόκκινων φασολιών, που χρησιμοποιείται συχνά ως γέμιση για ψωμιά στον ατμό, ζυμαρικά και γλυκά κέικ.
7. Η φάβα στην Ελλάδα
Παρ’ ότι η «Φάβα Σαντορίνης» έχει αναγνωριστεί ως Προϊόν Προστατευόμενης Προέλευσης ΠΟΠ, η «Φάβα Φενεού» έχει αναγνωριστεί ως Προϊόν Γεωγραφικής Ένδειξης ΠΓΕ, όπως και «το φάβα της Αμοργού», η μεγαλύτερη ποσότητα φάβας (λαθούρι) καλλιεργείται στην ευρύτερη περιοχή των Φαρσάλων. Επίσης, το «φάβα της Αμοργού», έχει αναγνωριστεί ως ΠΓΕ.
Φωτογραφία: Argy Βαλασιάδης / Cantina
8. Ρεβίθια μεσόκαρπα στα Φάρσαλα
Τα μεσόκαρπα ρεβίθια Φαρσάλων, έχουν γερή φλούδα και τραγανή ψίχα, είναι βραστερά χωρίς να χυλώνουν και είναι ιδανικά για ρεβιθάδα και οσπριάδες με φυλλώδη λαχανικά. Πρόσφατα, η Περιφέρεια Θεσσαλίας ενέκρινε τον φάκελο για την Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη ΠΓΕ.
9. Λούπινα στην Αυστραλία
Παρότι η Ελλάδα, ειδικά στη Μάνη και στην Κρήτη υπάρχουν αναφορές από το παρελθόν για την κατανάλωσή λούπινου στην Αυστραλία καλλιεργείται περίπου το 85% του λούπινου παγκοσμίως και υπάρχουν δύο ξεχωριστές ποικιλίες με κίτρινο και με λευκό χρώμα.
10.Φακές Beluga στον Καναδά
Οι φακές Beluga είναι ένα είδος μικρής, μαύρης φακής, πήραν το όνομά τους από την ομοιότητά τους με το χαβιάρι Beluga. Καλλιεργούνται στα δροσερά, ξηρά κλίματα του Καναδά και των βόρειων πεδιάδων της Αμερικής και είναι λιγότερο διαδεδομένες από τις κόκκινες, κίτρινες και πράσινες φακές.
