Στον κάμπο της Άρτας, από τη μεγάλη οικογένεια στα εσπεριδοειδή, τα πορτοκάλια καλλιεργούνται περισσότερο από τα υπόλοιπα είδη, με τη δεύτερη θέση να κατέχουν τα μανταρίνια Κλημεντίνες. Ειδικότερα, η παραγωγή των μανταρινιών ξεπερνάει κατά πολύ την αντίστοιχη παραγωγή του Άργους. Ο κυριότερος όγκος παραγωγής τροφοδοτεί τις λαϊκές αγορές της Θεσσαλονίκης και των άλλων περιοχών της Βορείου Ελλάδας και των Βαλκανίων. Τα εσπεριδοειδή καταναλώνονται κυρίως επιτραπέζια ως φρέσκα φρούτα, ενώ ένα μεγάλο ποσοστό της παραγωγής μεταφέρεται εκτός νομού, για χυμοποίηση. Σε μικρότερο ποσοστό αξιοποιούνται στη ζαχαροπλαστική ως πρώτες ύλες που ενισχύουν τις γεύσεις καθώς και στις τοπικές οικοτεχνίες όπου μεταποιούνται σε γλυκά του κουταλιού και μαρμελάδες.
Αυτή την εποχή, στην Άρτα καλλιεργούνται ποικιλίες πορτοκαλιών όπως Ναβαλίνες, Lane Late, Σαλουστιάνα, New Hall, Βαλέντσια και Μέρλιν. Η ποικιλία Μέρλιν έχει περιοριστεί σε λιγότερο από 1.000 στρέμματα. Η αρτινή ποικιλία Μποστάτο έχει σχεδόν εξαφανιστεί, με ελάχιστα –μεμονωμένα– δέντρα να επιβιώνουν σε παλιά κτήματα. Επιπλέον, υπάρχει περιορισμένος αριθμός πορτοκαλιών σε λίγα στρέμματα από ποικιλίες που οι ντόπιοι καλλιεργητές αποκαλούν Πλακέ, Άσπερμο και Στρογγυλό Άρτας, δείγματα της τοπικής ποικιλιακής κληρονομιάς που καλύπτουν περίπου 2.000 στρέμματα σε φυτείες ηλικίας άνω των 30 ετών.
Όσον αφορά στα μανταρίνια, πέρα από τις Kλημεντίνες που κυριαρχούν, καλλιεργούνται τα Nόβα, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι γίνονται πειραματισμοί με νέες, πιο ανθεκτικές φυσικές ή τεχνητές ποικιλίες, όπως είναι τα μανταρίνια Χερναντίνα, που είναι πιο όψιμες και μπορούν να διαθέτουν καρπό ακόμα και στα μέσα της άνοιξης.
Εσπεριδοειδή: Οι ποικιλίες των πορτοκαλιών
Σαλουστιανά
Όψη: Μεσαίου και μεγάλου μεγέθους καρπός, με χαρακτηριστικό οβάλ – ωοειδές σχήμα. Λαμπερό, πορτοκαλί χρώμα και σχετικά λεπτός αλλά ανθεκτικός, γυαλιστερός φλοιός.
Άρωμα: Πλούσιο, γλυκό άρωμα – χαρακτηριστικό στα εσπεριδοειδή με διακριτικές νότες ανθών πορτοκαλιάς.
Γεύση: Γλυκιά και ισορροπημένη, με ελαφρώς όξινες νότες.
Υφή: Χοντρή φλούδα ιδανική για γλυκά του κουταλιού, σφιχτή και ζουμερή σάρκα με λεπτές μεμβράνες, χωρίς κουκούτσια.
Χυμός: Εξαιρετικά ζουμερά, με υψηλή περιεκτικότητα σε χυμό (48,63%), ιδανικά και για επιτραπέζια κατανάλωση και για χυμοποίηση.
— Πρώιμη ποικιλία που δίνει καρπούς αρχές Νοεμβρίου μέχρι τέλος Φεβρουαρίου.
Ναβαλίνα (Navellina Άρτας)
Όψη: Στρογγυλοί έως ελαφρώς πεπλατυσμένοι καρποί με έντονο πορτοκαλί χρώμα και ελαφρώς τραχύ, παχύ φλοιό.
Άρωμα: Πλούσιο και έντονα φρουτώδες, με ισχυρό αιθέριο έλαιο, με νότες γλυκών εσπεριδοειδών και φρεσκοκομμένης φλούδας πορτοκαλιού.
Γεύση: Ισορροπημένη, με γλυκές και ήπια όξινες νότες που αφήνουν δροσερή αίσθηση.
Υφή: Χυμώδης και συνεκτική σάρκα, χωρίς κουκούτσια.
Χυμός: 44,30% περιεκτικότητα, γλυκός και δροσερός, ιδανικός για φρεσκοστυμμένους χυμούς.
— Ίσως η πιο παραγωγική ποικιλία σε μεσαίου μεγέθους δέντρο, πρώιμης συγκομιδής και αρκετά παραγωγικό, με νόστιμο καρπό.
Λάνε Λεϊτ (Lane Late)
Όψη: Στρογγυλοί έως ελαφρώς επιμήκεις καρποί με ομοιόμορφο, λαμπερό πορτοκαλί φλοιό και λεία υφή χωρίς εξογκώματα.
Άρωμα: Φρέσκο, φίνο και λεπτό, με διακριτικές νότες από εσπεριδοειδή και γλυκά άνθη.
Γεύση: Ήπια γλυκιά, με ελαφριά οξύτητα που προσφέρει ισορροπημένη και δροσερή αίσθηση.
Υφή: Σφιχτή και συνεκτική σάρκα, χωρίς κουκούτσια.
Χυμός: Πλούσιος, δροσερός και γλυκός, με υψηλή περιεκτικότητα, ιδανικός για φρεσκοστυμμένους χυμούς.
— Όψιμη ποικιλία που δίνει καρπούς από τα μέσα του χειμώνα έως τα τέλη της άνοιξης. Προτιμάται από τους καλλιεργητές για την ευρωστία της και για την εξαιρετική ποιότητα του καρπού.
Μέρλιν (Merlin)
Όψη: Μεσαίου έως μεγάλου μεγέθους καρποί με έντονο πορτοκαλί χρώμα και λεία υφή.
Άρωμα: Ευχάριστο, φρέσκο και χαρακτηριστικό των εσπεριδοειδών, όπου υπερισχύει η γλυκύτητα των αρωμάτων, γι’ αυτό και παρατηρείται ιδιαίτερη προτίμηση κυρίως από τα παιδιά.
Γεύση: Ισορροπημένη, με αρμονία γλυκύτητας και ήπιας οξύτητας στοιχεία που την καθιστούν ιδανικά για μαρμελάδα και λιγότερο ως χυμό.
Υφή: Ζουμερή και τραγανή σάρκα, τρυφερή και με ελάχιστους σπόρους.
Χυμός: Άφθονος και γλυκός, ιδανικός για φρεσκοστυμμένους χυμούς.
— Παραγωγική, πρώιμη ποικιλία που καρποφορεί από τον Νοέμβριο μέχρι και τα μέσα Μαρτίου.
Εσπεριδοειδή: Οι ποικιλίες των μανταρινιών
Χερναντίνα (Hertnandina)
Όψη: Μεσαίου μεγέθους καρποί, με χαρακτηριστικό πλακέ σχήμα. Έντονο πορτοκαλί χρώμα όταν ωριμάζει και λεπτός, λείος φλοιός που ξεφλουδίζεται σχετικά εύκολα.
Άρωμα: Ιδιαίτερα έντονο, γλυκό και ευχάριστο, με χαρακτηριστικές νότες μικρών εσπεριδοειδών.
Γεύση: Γλυκιά και ισορροπημένη, με ελαφρώς υπόξινες νότες που χαρίζουν δροσερή αίσθηση.
Υφή: Τρυφερή και ζουμερή σάρκα, εύκολη στον διαχωρισμό, χωρίς κουκούτσια.
Χυμός: Πλούσιος, δροσερός και γλυκός, ιδανικός για φρεσκοστυμμένους χυμούς.
— Έχει ίδια χαρακτηριστικά με τις Κλημεντίνες, αλλά με όψιμη συγκομιδή που αντέχει να μένει στα δέντρα μέχρι τα μέσα του Απριλίου
Κλημεντίνες
Όψη: Μικροί έως μεσαίου μεγέθους καρποί, με σφαιρικό έως ελαφρώς πεπλατυσμένο σχήμα και λαμπερό πορτοκαλί φλοιό.
Άρωμα: Έντονο και ευχάριστο, με ισχυρό αιθέριο έλαιο και νότες εσπεριδοειδών.
Γεύση: Γλυκιά και ισορροπημένη, με ελαφριά οξύτητα που προσδίδει δροσιά και ζωντάνια.
Υφή: Τρυφερή και ζουμερή σάρκα, που διαχωρίζεται εύκολα σε σκελίδες, συνήθως με ελάχιστα ή καθόλου κουκούτσια. Όταν είναι ακόμη μικρά και άγουρα είναι ιδανικά για γλυκά του κουταλιού.
Χυμός: Άφθονος και γλυκός, με περιεκτικότητα που φτάνει το 40%, ιδανικός για φρέσκους χυμούς.
— Ωριμάζει νωρίς τον χειμώνα και δίνει καρπούς μέχρι αρχές Φεβρουαρίου.
Νόβα
Όψη: Μέτριου έως μεγάλου μεγέθους καρποί, στρογγυλό σχήμα με πεπλατυσμένες άκρες, με έντονο πορτοκαλί χρώμα και λεία, λεπτή φλούδα που δεν καθαρίζεται εύκολα με το χέρι. Πολλοί τα αποκαλούν «μανταρινοπορτόκαλα».
Άρωμα: Πλούσιο και γλυκό, με χαρακτηριστικές νότες μανταρινιού και άλλων εσπεριδοειδών που αναδίδονται μόλις ξεφλουδιστεί.
Γεύση: Γλυκιά και ισορροπημένη, με ελαφριά οξύτητα που προσδίδει δροσιά και ζωντάνια.
Υφή: Ζουμερή και τρυφερή σάρκα, με χοντρή και συμπαγής μεμβράνη που διαχωρίζεται εύκολα σε φέτες. Χωρίς κουκούτσια.
Χυμός: Άφθονος και γλυκός, ιδανικός για φρέσκους χυμούς με έντονη γεύση.
— Προέρχεται από διασταύρωση της ποικιλίας Κλημεντίνη με την ποικιλία Ορλάντο.
Τα υπόλοιπα εσπεριδοειδή
Κουμκουάτ
Όψη: Μικροί ωοειδείς καρποί με λαμπερό πορτοκαλί έως χρυσαφένιο φλοιό. Καταναλώνονται ολόκληρα ή γίνονται γλυκό του κουταλιού.
Άρωμα: Ευχάριστο και διακριτικό, με νότες εσπεριδοειδών που αναδίδονται κατά το ξεφλούδισμα.
Γεύση: Ο φλοιός είναι γλυκός και αρωματικός, ενώ η σάρκα έχει έντονη οξύτητα και πίκρα, δημιουργώντας μια ενδιαφέρουσα αντίθεση.
Υφή: Συμπαγής και ζουμερή σάρκα, με μικρά κουκούτσια στο εσωτερικό που αφαιρούνται εύκολα κατά την κατανάλωση.
Χυμός: Περιορισμένη ποσότητα λόγω του μικρού μεγέθους του καρπού, αλλά με έντονη και δροσιστική γεύση.
— Πρόκειται για δέντρο νάνο που καρποφορεί μία φορά τον χρόνο από Δεκέμβρη μέχρι Απρίλη.
Ροζ γκρέιπφρουτ
Όψη: Καρπός με σφαιρικό σχήμα μεγάλου μεγέθους (10-15 εκατοστά). Ο φλοιός του είναι λείος και παρουσιάζει αποχρώσεις από ανοιχτό κίτρινο έως ροζ.
Άρωμα: Φρέσκο και έντονο, με χαρακτηριστικές νότες εσπεριδοειδών που θυμίζουν πορτοκάλι και λεμόνι, συνοδευόμενες από μια διακριτική γλυκύτητα.
Γεύση: Συνδυάζει την πικρή γεύση του κίτρινου γκρέιπφρουτ με μια ευχάριστη γλυκύτητα.
Υφή: Η σάρκα είναι ζουμερή και τρυφερή, με λεπτές μεμβράνες που διαχωρίζουν τα τμήματα διευκολύνοντας την κατανάλωση.
Χυμός: Πλούσιος και δροσιστικός με ροζ εντυπωσιακή απόχρωση.
— Δέντρο που καρποφορεί από τέλη φθινοπώρου μέχρι και την άνοιξη.
Περγαμόντο
Όψη: Ελαφρώς πεπλατυσμένος οβάλ καρπός με φλοιό τραχύ και ανάγλυφο και χρώμα που κυμαίνεται από σκούρο κίτρινο έως φωτεινό πορτοκαλί.
Άρωμα: Έντονο με νότες που θυμίζουν λεμόνι και νεράντζι, γι’ αυτό στην Άρτα τα αποκαλούν και «νεραντζολέμονα». Χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, στα γλυκά και σε αφεψήματα όπως το earl grey.
Γεύση: Πικρή και όξινη, καθιστά τον καρπό ακατάλληλο για ωμή κατανάλωση. Ιδανικό για παρασκευή γλυκών του κουταλιού, μαρμελάδων και curd.
Υφή: Σφιχτή σάρκα με υψηλή περιεκτικότητα σε αιθέρια έλαια, ιδιαίτερα στον φλοιό.
Χυμός: Περιορισμένης ποσότητας, όχι ευχάριστος λόγω της έντονης οξύτητας και πικράδας.
— Η συγκομιδή του γίνεται από τέλη Νοέμβρη μέχρι τέλη Φεβρουαρίου.
Φωτογραφίες: Lambros Mentzos Photography
