Η αρτοκλασία είναι εκκλησιαστικό έθιμο που με τον χρόνο απέκτησε λαϊκή διάσταση και κοινωνικό νόημα. Στον εσπερινό μεγάλων γιορτών, πέντε άρτοι μαζί με κρασί και λάδι τοποθετούνται μπροστά στην εικόνα του αγίου και ευλογούνται. Ο αριθμός παραπέμπει στο θαύμα της Καινής Διαθήκης, όταν πέντε άρτοι και δύο ψάρια στάθηκαν αρκετά για να χορτάσουν χιλιάδες ανθρώπους. Το κρασί συμβολίζει τη χαρά της κοινότητας, το λάδι τη δύναμη και τη θεραπεία.
Ύστερα από την ευχή, τα ψωμιά κόβονται και μοιράζονται ως πράξη συμμετοχής. Το κομμάτι που παίρνει ο καθένας γίνεται σημάδι ότι μοιράζεται τη γιορτή με τους υπόλοιπους.
Η αρτοκλασία από το χωράφι στην εκκλησία
Στα παλιότερα χρόνια, οι άρτοι ζυμώνονταν στο σπίτι. Οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν αλεύρι από τα τοπικά χωράφια και έφτιαχναν στρογγυλά ψωμιά με προζύμι. Δεν είχαν σφραγίδες, όπως το πρόσφορο, ούτε αυστηρή τυπολογία. Ήταν απλά ψωμιά σε καρβέλια που ζυμώνονταν με προσευχή και ευλάβεια και προοριζόντουσαν αποκλειστικά και μόνο για να προσφερθούν. Την τιμητική τους είχαν ιδιαίτερα στα πανηγύρια καθώς συνδέονταν άμεσα με τις ονομαστικές εορτές. Οι πλεκτές καλαθούνες με το κοφτό, κεντητό, λευκό σεμέν με τους πέντε άρτους στολισμένους με βασιλικό ή δάφνη αποτελούσαν αναπόσπαστο στοιχείο της γιορτής, μαζί με τα όργανα και το γλέντι που θα ακολουθούσε.
Σήμερα, οι άρτοι σπάνια ζυμώνονται στο σπίτι. Οι περισσότερες οικογένειες τους παραγγέλνουν σε φούρνους ή ζαχαροπλαστεία που ξέρουν την τεχνική για τα μεγάλα, αφράτα ψωμιά της αρτοκλασίας. Παρ’ όλα αυτά, το μοίρασμα του άρτου εξακολουθεί να έχει τον ίδιο συμβολισμό.
Τι συμβολίζει η προσφορά
Η αρτοκλασία λειτούργησε ιστορικά και ως πράξη δημόσιας προσφοράς. Οικογένειες κάνουν αρτοκλασία για να τιμήσουν έναν άγιο, να ζητήσουν υγεία ή να εκφράσουν ευγνωμοσύνη. Στις μικρές κοινωνίες, η παραγγελία αρτοκλασίας έδειχνε συμμετοχή στη συλλογική ζωή. Ήταν πράξη πίστης αλλά και κοινωνικό μήνυμα: «Είμαστε εδώ, μοιραζόμαστε μαζί σας και σας ευχαριστούμε».
Γιατί διαφέρει από το πρόσφορο
Η σύγχυση με το πρόσφορο είναι συχνή. Ωστόσο πρόκειται για διαφορετικά πράγματα:
Το πρόσφορο χρησιμοποιείται στη Θεία Λειτουργία. Από αυτό βγαίνει η μερίδα που θα γίνει Σώμα Χριστού. Ζυμώνεται με αυστηρή συνταγή, φέρει σφραγίδα με το ΙΣ ΧΣ ΝΙ ΚΑ και έχει αποκλειστικά λειτουργικό χαρακτήρα.
Οι άρτοι της αρτοκλασίας είναι ψωμιά χωρίς σφραγίδα. Δεν προορίζονται για τη Θεία Ευχαριστία αλλά μοιράζονται στους πιστούς ως ευλογημένη τροφή.
Με απλά λόγια: το πρόσφορο πηγαίνει στην Αγία Τράπεζα, οι άρτοι της αρτοκλασίας επιστρέφουν στον κόσμο.
Όχι μόνο ελληνικό έθιμο
Η αρτοκλασία δεν περιορίζεται στην Ελλάδα. Ανήκει στο τυπικό της Ορθόδοξης Εκκλησίας και τελείται σε όλες τις χώρες με ορθόδοξο πληθυσμό όπως στη Ρωσία, στη Σερβία, στη Ρουμανία, στη Βουλγαρία, στην Κύπρο. Το ίδιο ισχύει και για τις κοινότητες της διασποράς, από τη Νέα Υόρκη μέχρι τη Μελβούρνη.
Η βασική μορφή της τελετής είναι παντού η ίδια: οι πέντε άρτοι, το κρασί και το λάδι που ευλογούνται στον εσπερινό. Αυτό που διαφέρει είναι το πλαίσιο. Στην Ελλάδα, η αρτοκλασία έχει ταυτιστεί με το πανηγύρι και το μοίρασμα του ψωμιού ως πρώτο κομμάτι της γιορτής. Σε άλλες χώρες συχνά μένει πιο κοντά στο λειτουργικό σκέλος, χωρίς να συνοδεύεται απαραίτητα από λαϊκό γλέντι.
Διαβάστε επίσης
Δίπλες: Όπου γάμος και χαρά ένα παραδοσιακό γλυκό με συμβολισμούς
