Την αναδιάρθρωση του αμπελώνα έχει θέσει ως προτεραιότητα το Κτήμα Σιγάλα, προχωρώντας σε επενδύσεις με μακροπρόθεσμο ορίζοντα, κίνηση που κρίνεται απαραίτητη δεδομένων των στοιχείων αναφορικά με την πτωτική πορεία που παρουσιάζει ο τρύγος στην παραγωγή της Σαντορίνης.
Ο τρύγος στο Κτήμα Σιγάλα
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε το Κτήμα Σιγάλα, η χρονιά ήταν μια από τις δυσκολότερες, καθώς για τρίτη συνεχόμενη χρονιά καταγράφηκε πτώση της συνολικής παραγωγής, που φέτος αγγίζει το 15%.
Συγκριτικά με τον μέσο όρο, ο τρύγος ήταν πρώιμος, αλλά οψιμότερος από τον περσινό. Ειδικότερα, για το Μαυροτράγανο η αρχή έγινε στις 7 Αυγούστου, για το Ασύρτικο και το Αθήρι στις 8 Αυγούστου από την Οία και την Έξω Γωνιά και ολοκληρώθηκε στις 23/8 στο Ημεροβίγλι και τον Πύργο. Οι Μανδηλαριές μαζεύτηκαν στις 16 και τα Αηδάνια στις 27/8. «Ο χρόνος τρύγου της κάθε ποικιλίας ανά αμπελοτόπι ήταν το σημείο κλειδί του φετινού τρύγου λόγω των συνθηκών» σύμφωνα με την Σάρα Ιακωβίδου, οινολόγο του Κτήματος Σιγάλα. «Αποφασίσαμε να τρυγήσουμε νωρίτερα ώστε να διασφαλίσουμε τη διατήρηση της οξύτητας, της φαινολικής ωρίμασης και των αρωμάτων. Σίγουρα περιμένουμε τα φετινά κρασιά να είναι ελαφρώς πιο χαμηλόβαθμα -γύρω στο 13,5% ABV».
Στέλλιος Μπουτάρης: Στόχος να εξασφαλίσουμε το αύριο
Πίσω από αυτά τα δεδομένα που εγείρουν ερωτήματα για τη βιωσιμότητα του αμπελώνα και των παραγωγών της Σαντορίνης, «υπάρχει φως στο βάθος του τούνελ» σύμφωνα με τον Στέλλιο Μπουτάρη του Κτήματος Σιγάλα.
«Δική μας δουλειά είναι να διαχειριστούμε το τώρα και να εξασφαλίσουμε το αύριο» τονίζει ο Στέλλιος Μπουτάρης, σημειώνοντας: «Όλοι συμφωνούμε ότι η διατήρηση της Σαντορίνης ως έχει, ως ένα μουσειακό έκθεμα, δεν έχει ούτε νόημα ούτε μέλλον για κανέναν. Στο Κτήμα Σιγάλα έχουμε επιλέξει τον δρόμο της συστηματικής επένδυσης, που έχει εντατικοποιηθεί την τελευταία πενταετία. Γνωρίζουμε ότι οι προκλήσεις είναι σύνθετες και δομικές, δεν περιμένουμε αποτελέσματα άμεσα. Όμως κοιτάμε μακροπρόθεσμα επειδή πιστεύουμε στη μοναδικότητα αυτού του τόπου. Δουλεύουμε για να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για μια νέα, βιώσιμη Σαντορίνη. Με όραμα, αποφασιστικότητα και μεθοδικότητα, έχουμε ήδη ξεκινήσει να γυρίζουμε σελίδα».
O Στράτος Guillaume Ξυράφης με τον Γιάννη Μπουτάρη
Σύμφωνα με τον Στράτο Guillaume Ξυράφη, γεωπόνο του Κτήματος Σιγάλα, «η κατάσταση που βιώνουμε σήμερα στον αμπελώνα της Σαντορίνης δεν είναι αποτέλεσμα των τελευταίων ετών. Η κλιματική αλλαγή ήρθε να διογκώσει βίαια τις δομικές αδυναμίες δεκαετιών, με κυριότερη αυτών τη συσσωρευμένη ‘ακαλλιέργεια’».
Είναι γεγονός ότι παραδοσιακές τεχνικές που ανανέωναν τον αμπελώνα του νησιού (καθησιές, καταβολάδια, ζευγαρίσματα) εγκαταλείπονται τα τελευταία 30 χρόνια. Την ίδια στιγμή, η τάση γήρανσης των ντόπιων αμπελουργών δεν αναστρέφεται, ενώ η εύρεση εργατικού δυναμικού γίνεται ολοένα δυσκολότερη, αλλά και ασύμφορη λόγω του υψηλού κόστους διαβίωσης στο νησί. Έτσι, το έδαφος δεν καλλιεργείται, τα γερασμένα φυτά οδηγούνται σε κρίσιμο σημείο, ο αριθμός των πρέμνων και οι αποδόσεις μειώνονται. Η στρατηγικά σχεδιασμένη ανανέωση του αμπελώνα είναι μονόδρομος.
Οι επιπτώσεις λόγω κλιματικών συνθηκών
Ο χειμώνας που πέρασε ήταν ήπιος, με τις χαμηλότερες θερμοκρασίες να καταγράφονται τον Φεβρουάριο και να κυμαίνονται γύρω στους 6-8 °C. Οι υψηλές τιμές για την εποχή οδήγησαν και φέτος σε ανομοιόμορφη έκπτυξη. Κατά την περίοδο της ανάπτυξης (Μάρτιος-Αύγουστος), οι θερμοκρασίες παρέμειναν σε φυσιολογικά επίπεδα χωρίς ακραία, παρατεταμένα φαινόμενα που θα υποβάθμιζαν την ποιότητα λόγω ηλιοκαυμάτων. Επίσης, κατά την ωρίμαση και πριν τον τρύγο, παρατηρήθηκαν διαδοχικές ημέρες όπου σημειώθηκε το φαινόμενο της θαλάσσιας ομίχλης -η «ανεδοσά» για τους ντόπιους- που έδωσε ανάσα στα αμπέλια και στην εξέλιξη της ωρίμασης. Το φαινόμενο είχε να παρουσιαστεί 3 χρόνια.
Κατά τα αρχικά στάδια ανάπτυξης και κοντά στην άνθηση, καταγράφηκαν δυνατοί νοτιοδυτικοί άνεμοι που επηρέασαν κυρίως το νότιο τμήμα του νησιού, που είχε πληγεί και από το χαλάζι τα δύο προηγούμενα χρόνια, προκαλώντας στρες στα αναπτυξιακά όργανα των πρέμνων και λιγότερο στα σταφύλια. Στο βόρειο τμήμα δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές ζημιές εξαιτίας των ανέμων.
Όσον αφορά στις βροχοπτώσεις, σε όλη τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου (Σεπτέμβριος 2024-Αύγουστος 2025), αυτές δεν ξεπέρασαν τα 165 χιλιοστά, οι μισές από τον μέσο όρο της τελευταίας 20ετίας. Όπως φαίνεται και στο διάγραμμα, πρέπει να σημειωθεί το γεγονός ότι ποτιστικές βροχές έλαβαν χώρα κυρίως τον Δεκέμβριο του 2024. Αντιθέτως, οι βροχοπτώσεις από τον Ιανουάριο μέχρι και τον Απρίλιο του 2025 ήταν μεμονωμένες και υψηλής έντασης.
Συμπερασματικά, η έλλειψη του νερού, σε συνδυασμό με τις καιρικές συνθήκες και την αλληλουχία τους κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου, τη συσσώρευση της επίδρασης των ακραίων φαινομένων της τελευταίας 3ετιας, τη γενικότερη κατάσταση του αμπελώνα και τη μορφολογία και τοπογραφία του νησιού αφενός επιδείνωσαν τη γενικότερη εικόνα του αμπελώνα, αφετέρου συνέβαλαν σε διαφοροποίηση της κατάστασης των πρέμνων -φυλλική επιφάνεια και φορτίο- ανάμεσα στο νότιο και βόρειο τμήμα του νησιού. Ως αποτέλεσμα είχαμε έναν τρύγο «δύο ταχυτήτων»: πιο αργή και με διακοπές ωρίμαση στον νότο όπου τα πρέμνα δεν είχαν αρκετή φυλλική επιφάνεια, ομαλότερη εξέλιξη στον βορρά λόγω της σχετικά καλύτερης κατάστασης των φυτών.
«Ο αμπελώνας έχει ‘μνήμη’ και συνέχεια. Δεν μηδενίζεται το κοντέρ κάθε χρόνο» υπογραμμίζει ο Στράτος Guillaume Ξυράφης. «Η ανομβρία και η συσσωρευμένη επίδραση των κλιματικών προκλήσεων με συχνότερα ακραία φαινόμενα τα τελευταία 3 χρόνια, δημιούργησαν μια ασφυκτική κατάσταση στον γερασμένο αμπελώνα της Σαντορίνης. Ταλαιπωρημένα φυτά δίνουν ολοένα και λιγότερο καρπό. Οι φετινές αποδόσεις που κυμαίνονται σε ιστορικά χαμηλά, ακόμη και αρκετά κάτω από τα 50 κιλά το στρέμμα σε κάποιες περιοχές, δεν είναι έκπληξη».
Με το βλέμμα στην επόμενη ημέρα
Για το Κτήμα Σιγάλα, η αναδιάρθρωση του αμπελώνα είναι προτεραιότητα και γι’ αυτό οι επενδύσεις έχουν εντατικοποιηθεί από το 2020. Ήδη έχουν ολοκληρωθεί νέες φυτεύσεις 170 στρεμμάτων, ενώ συνολικά καλλιεργούνται 450 στρέμματα με επίκεντρο την Οία και την ευρύτερη περιοχή στο βόρειο τμήμα της Σαντορίνης. Επιπλέον, προωθούνται σταθερές συνεργασίες με αμπελοκαλλιεργητές του νησιού, ενώ πολύ σημαντική κρίνεται και η συνεργασία με νέους επιστήμονες, οι οποίοι συνδυάζουν την εξειδίκευση με το όραμα για μια βιώσιμη Σαντορίνη.
Οι νέοι αμπελώνες δημιουργούνται με βάση δύο αρχές: Πρώτον, τον σεβασμό στη μοναδικότητα του terroir, τη φυσιολογία του αμπελώνα αλλά και του φυσικού τοπίου (landscape) της Σαντορίνης και, δεύτερον, την ανθεκτικότητα απέναντι στις προκλήσεις, τόσο της κλιματικής αλλαγής, όσο και της οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας του νησιού, όπως η έλλειψη εργατικού δυναμικού.
Σύμφωνα με το Κτήμα Σιγάλα, η ανανέωση του αμπελώνα στηρίζεται στα παραδοσιακά συστήματα της «κουλούρας» και του «κλαυδευτικού» ανά περίπτωση, υιοθετώντας πυκνότερες φυτεύσεις (250 και 290 φυτά ανά στρέμμα για «κουλούρες» και «κλαυδευτικά» αντίστοιχα), και γραμμική τοποθέτηση των πρέμνων. Ο αμπελώνας στήνεται με τέτοιο τρόπο που να επιτρέπει την υποστήριξη από μηχανικά μέσα για την καλλιέργειά του, διασφαλίζοντας την υγεία του εδάφους, εφαρμόζοντας βιολογικές και αναγεννητικές πρακτικές, χωρίς χρήση ζιζανιοκτόνων. Έτσι, μειώνεται σταδιακά και η εξάρτησή από εργατικά χέρια και το πέφτει το βάρος στην επένδυση σε μια σταθερή, ευέλικτη ομάδα με εξειδίκευση, που αναλαμβάνει όλες τις εργασίες που γίνονται με το χέρι στο αμπέλι, όπως είναι και ο τρύγος.
Όσον αφορά στη χρήση νερού, αναπτύσσεται ένα πρωτόκολλο, με στόχο τη διόρθωση του ελλείματος που δημιουργεί η ανομβρία και η επίδραση της κλιματικής αλλαγής. «Δεν μιλάμε για εντατικά αρδευόμενο αμπελώνα» επισημαίνει ο γεωπόνος του Κτήματος Σιγάλα «και όχι μόνο επειδή το νερό εδώ είναι λίγο και ακριβό. Αυτό που θέλουμε να πετύχουμε είναι η αποφυγή της ερημοποίησης λόγω της ακραίας ξηρασίας, φροντίζοντας να διασφαλίζουμε και να διατηρούμε την απαραίτητη εδαφική υγρασία για τα φυτά, κυρίως κατά τη διάρκεια των θερμότερων και ξηρότερων πλέον χειμώνων και της άνοιξης. Πάντα μέσα στα επίπεδα βροχόπτωσης και την εποχιακή κατανομή που χαρακτηρίζουν ιστορικά την άνυδρη Σαντορίνη και την ξηρική αμπελοκαλλιέργειά της».
Παράλληλα, το Κτήμα Σιγάλα μαζί με τους Σύνδεσμο Οινοποιών Σαντορίνης, ΑΠΘ, ΔΕΥΑΘ και Ergoplanning συνεργάζονται για την ανάπτυξη, 3ετη πιλοτική εφαρμογή και μελέτη καταλληλότητας και οικονομικοτεχνικής βιωσιμότητας ενός πειραματικού πρωτοκόλλου αξιοποίησης του γκρίζου νερού, με γνώμονα τη διασφάλιση της ποιότητας της «ΠΟΠ Σαντορίνη». Το εγχείρημα εντάσσεται στο πλαίσιο του ΕΕ «Μέτρο 16 – Συνεργασία» υπό τη διαχείριση του ΥΠΑΑΤ.
Τέλος, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι φέτος, όπως και πέρσι, οι νέοι αμπελώνες του Κτήματος Σιγάλα αντέδρασαν καλύτερα παρουσιάζοντας μια σταθερότητα στην παραγωγή και την ποιότητα απέναντι σε όλες τις προκλήσεις.
«Αν και είναι νωρίς ακόμη, αυτές οι πρώτες ενδείξεις της ολιστικής προσπάθειας και επένδυσης που γίνεται στο Κτήμα Σιγάλα, μάς δείχνουν το φως στο βάθος του τούνελ» λέει ο Γιάννης Μπουτάρης, γιος του Στέλλιου και 6η γενιά στο κρασί, που ξεκινά την πορεία του στο Κτήμα Σιγάλα. «Η εμπειρία και η τεχνογνωσία που αναπτύσσουμε είναι διαθέσιμη σε όλους τους παραγωγούς που δουλεύουν προς την αναγέννηση του θηραϊκού αμπελώνα. Παραμένουμε υπέρμαχοι της συλλογικής προσπάθειας για το βιώσιμο μέλλον της Σαντορίνης. Και θέλουμε να βλέπουμε τον αμπελώνα και τα κρασιά της Σαντορίνης διεθνές πρωτοσέλιδο για την αδιαμφισβήτητη ποιότητα και την αυθεντικότητά τους, ανάμεσα στα κορυφαία και περίζήτητα terroir κρασιά του κόσμου».
