Μπορεί να μην έχει τον ανεξάντλητο γαστρονομικό πλούτο άλλων νησιών, αλλά αυτός ο φαινομενικά άγονος τόπος γεννάει νοστιμιές που σου μένουν αξέχαστες. Όσο για τις ομορφιές του… Μόνο και μόνο η Χώρα αρκεί για να σε μαγέψει!
Φωτογραφίες: Ηλίας Φουντούλης
Η πρώτη εντύπωση όταν πατάς το πόδι σου στη Φολέγανδρο ίσως να μην είναι τόσο εντυπωσιακή. Αν φτάσεις νύχτα στο λιμάνι του Καραβοστάση μετά από ένα 11ωρο ταξίδι με το συμβατικό πλοίο ή αν σε πιάσουν τα κυκλαδίτικα μελτέμια που κάνουν το 4ωρο ταξίδι με το ταχύπλοο αρκετά μεγαλύτερο, τότε υπάρχει περίπτωση να μην ενθουσιαστείς αμέσως με το νησί. Δώσε όμως λίγο λεπτά -όσο διαρκεί η απόσταση από το λιμάνι στη Χώρα- και η Φολέγανδρος θα γίνει από τους πιο αγαπημένους σου προορισμούς.
Μες στης Χώρας τα στενά
Τα πλακόστρωτα στενά και οι φροντισμένες πλατείες της Χώρας -πολλές από αυτές σχεδόν παραταγμένες στη σειρά-, η πανοραμική θέα του Αιγαίου από την πλατεία της Πούντας, όπου βρίσκεται και η βόρεια, απόκρημνη πλευρά του Κάστρου (του παλαιότερου οικισμού της Χώρας που κατοικείται από το Μεσαίωνα μέχρι σήμερα χωρίς διακοπή), τα ψαγμένα μαγαζιά και οι εκλεκτικοί εραστές του νησιού της προσδίδουν μια ιδιαίτερη αύρα.
Από την πρώτη μεγάλη βόλτα στα σοκάκια και τις πλατείες νιώθεις ότι την έχεις μάθει, αλλά μη γελιέσαι σου επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις, όπως και όλο το νησί άλλωστε, δίνοντας σου έναν καινούριο λόγο κάθε μέρα για να επιβεβαιώνεις ότι η Φολέγανδρος εκτός από πανέμορφη, είναι και μοναδική. Και στην κορυφή του βράχου που δεσπόζει πάνω από τη Χώρα ο ναός της Παναγίας σε καλεί να ανέβεις ένα ένα τα σκαλιά για να προσκυνήσεις και να θαυμάσεις την πανοραμική θέα του νησιού και του Αιγαίου.
Έξω από τη Χώρα διαδρομές και βουτιές
Δεν είναι τυχαίο που χρησιμοποιούμε σαν σημείο αναφοράς τη Χώρα, μιας και πρόκειται για μία από τις πιο όμορφες των Κυκλάδων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έξω από αυτή δεν βρίσκεις όμορφα μέρη να επισκεφτείς. Το αντίθετο μάλιστα! Έξω από τη Χώρα λοιπόν, υπάρχουν δυο τρία μεγάλα χωριά όπως ο Καραβοστάσης (εκεί που είναι και το λιμάνι), η Άνω Μεριά και η Αγκάλη, καθώς και μπόλικες παραλίες σχεδόν όλες προσβάσιμες από μονοπάτια, τα οποία περνούν ανάμεσα από ξερολιθιές, παλιούς μύλους, ερημικά ξωκλήσια και μυρωδιές από θυμάρι. Καιρού επιτρέποντος μπορείς να πάρεις και καραβάκι και να κάνεις το γύρο του νησιού για να ανακαλύψεις και κάποιες καλά κρυμμένες παραλίες.
Θέλεις κάτι πιο οικογενειακό; Θα πας στην παραλία της Αγκάλης που έχει αμμουδιά, καθαρά νερά και ταβερνούλες. Δέκα λεπτά από εκεί περπατώντας είναι η μικρή παραλία Φηρά και ο Γαλίφος, ενώ 20 λεπτά ο Άγιος Νικόλαος. Τις καλύτερες βουτιές τις κάνεις στο Κάτεργο (στο οποίο πας με καραβάκι από τον Καραβοστάση ή με τα πόδια από το μονοπάτι που ξεκινά από το Λιβάδι). Από την Άνω Μεριά κατεβαίνεις στον Άγιο Γεώργιο, μια ερημική παραλία στην οποία κάνουν και γυμνισμό. Περιμένοντας το πλοίο της επιστροφής ρίξε μια βουτιά και στην παραλία Βάρδια, στον Καραβοστάση. Μεγάλη έκπληξη και τα λεμονόσπιτα που συναντάς σε πολλά σημεία του νησιού, τα πετρόχτιστα “σπιτάκια” δηλαδή ή αλλιώς στρογγυλά ψηλά τοιχία που φτιάχνουν οι ντόπιοι και φυτεύουν μέσα τις λεμονιές τους για να τις προστατέψουν από τους κυκλαδίτικους ανέμους.
Ματσάτα, σουρωτό και καλασούνες
Τρεις λέξεις αμέτρητες νοστιμιές για το τραπέζι σου. Η Φολέγανδρος πάει κόντρα στο άγονο έδαφος με το οποίο την προίκισε τόσο γενναιόδωρα η μορφολογία των Κυκλάδων και δημιουργεί δεκάδες αλμυρά και γλυκά πιάτα που ξεχωρίζουν για την απλότητα των υλικών και το μεγαλείο των γεύσεων τους.
* Ματσάτα: Τα παραδοσιακά, χειροποίητα ζυμαρικά του νησιού. Παίρνουν το όνομά τους από τη μάτσα, τον πλάστη, δηλαδή με τον οποίο ανοίγεται η ζύμη σε λεπτό φύλλο και στη συνέχεια κόβεται με το χέρι σε μακριά και πλατιά ζυμαρικά. Συνοδεύονται ιδανικά με κοκκινιστό αρνάκι ή κόκορα αλλά και με σκέτη σάλτσα ντομάτας και άφθονο τριμμένο τυρί.
* Σουρωτό: Το πεντανόστιμο μαλακό, φρέσκο τυρί της Φολεγάνδρου που φτιάχνεται από αιγοπρόβειο γάλα, σε μικρή παραγωγή αφού οι περισσότεροι το φτιάχνουν στο σπίτι τους. Μοιάζει με μυζήθρα και αντικαθιστά με μεγάλη επιτυχία τη φέτα στη χωριάτικη σαλάτα, ενώ με σουρωτό φτιάχνουν και μία από τις πιο διάσημες πίτες τους (εδώ τις λένε καλασούνες), τη σουρωτένια ή κρεμμυδένια, μια και στη γέμιση βάζουν και κρεμμύδια. Σημείωσε ότι στο νησί φτιάχνουν και άλλα τυριά, όπως ξεροτύρι γυλωμένο, μυζήθρα, μελίχλωρο, αθότυρο και λαδοτύρι.
* Καλασούνες: Όπως είπαμε στη Φολέγανδρο οι πίτες ονομάζονται καλασούνες. Φτιάχνονται με χειροποίητο, αφράτο φύλλο και ανάλογα με την εποχή γεμίζονται με υλικά που τις κάνουν ακαταμάχητες. Έτσι, δοκιμάζεις τη σουρωτένια με σουρωτό τυρί και κρεμμύδια, τη χορτένια με χόρτα και σταφίδες και την κολοκυθένια με κολοκύθα. Την περίοδο του Πάσχα φτιάχνουν και τις Πίτες -ανοιχτές, στρογγυλές πίτες με μυζήθρα που μοιάζουν με μεγάλα κρητικά λυχναράκια, ενώ στην ίδια κατηγορία ανήκουν και τα μπουρεκάκια, τα τηγανιτά τυροπιτάκια.
* Καρπουζένια: Αν και πίτα, η καρπουζένια ή αδιαγγουρένια (η τοπική ποικιλία καρπουζιού ονομάζεται αδιάγγουρο) αποτελεί μια κατηγορία από μόνη της. Είναι η γλυκιά πρόταση της Φολεγάνδρου και γίνεται με σάρκα καρπουζιού, μέλι, αλεύρι και σουσάμι. Αναμφίβολα από τα πιο “ιδιαίτερα” κυκλαδίτικα γλυκά.
6 ταβέρνες για παραδοσιακά πιάτα
Στις ταβερνούλες της Χώρας και στον δεύτερο μεγάλο οικισμό την Άνω Μεριάς δοκιμάζεις εξαιρετικά τοπικά πιάτα. Στη Χώρα, η Μέλισσα (22860 41067) φημίζεται για την πεντανόστιμη σουρωτένια της και το λαχταριστό κοκκινιστό αρνάκι της που κάνει καλή παρέα με τα ματσάτα, στο Ασύγκριτο (22860 41266) οι καλασούνες και τα ψητά κρεατικά κρατούν τα τραπέζια ασύγκριτα γεμάτα μεσημέρι – βράδυ, ενώ στο Σπιτικό (22860 41235) τον πρώτο λόγο έχουν τα μαγειρευτά. Για τοπική κουζίνα στην πιο μοντέρνα εκδοχή της πρέπει να περάσεις από Eva’s Garden (22860 41110). Στην Άνω Μεριά πάλι, έχεις δύο πολύ καλές επιλογές: το Καφεπαντοπωλείο (22860 41436) της κυρίας Ειρήνης που φτιάχνει με τα χεράκια της φοβερά ματσάτα με κοκκινιστό κρέας και για το τέλος γλυκό κουταλιού (στα συν και ότι μπορείς να αγοράσεις ό,τι βλέπεις στα ράφια), καθώς και τη Συνάντηση (22860 41208) όπου η κυρία Μαρία φτιάχνει φοβερά κοκκινιστά και λεμονάτα.
Για κρέας ή ψάρι
Ο Κρητικός (22860 41219) στη Χώρα είναι από τις must επιλογές για κρέας, με το αρνάκι και τα μπριζολάκια του να είναι απλά υπέροχα. Για ψάρι πάλι, θα πας σίγουρα στον Καλύμνιο (22860 41146) στον Καραβοστάση, όπου θα φας μοναδική αστακομακαρονάδα, καθώς και στη Χρυσοσπηλιά (22860 41117) στη Χώρα, αλλά και στην παραλία Αγκάλη η ομώνυμη ταβέρνα βάζει στο πιάτο σου όλα τα καλά της θάλασσας.
Carpaccio & έθνικ
Και όμως αυτά τα βρίσκεις και στη Φολέγανδρο! Από τη μια στο Παπαλάγκι (6944 291988), στην παραλία του Αγίου Νικολάου δοκιμάζεις, μεταξύ άλλων, εξαιρετικό carpaccio τόνου ή ξιφία και από την άλλη το Σικ (22860 41515) στη Χώρα βάζει έθνικ πινελιές στο τραπέζι σου, έτσι για ένα διάλειμμα από τα παραδοσιακά νησιώτικα.
Το πρωινό της Φολεγάνδρου μοσχοβολάει παράδοση
Πόσες νοστιμιές μπορεί να βάλει στο τραπέζι του πρωινού σου ένα τόσο δα νησάκι που αριθμεί μόλις περί τους 600 μόνιμους κατοίκους; Όπως απέδειξε η εκδήλωση για το Ελληνικό Πρωινό της Φολεγάνδρου, που πραγματοποιήθηκε στο νησί το σαββατοκύριακο 6-7 Ιουνίου, πολλές. Οι φολεγανδρίτισες νοικοκυρές και οι επαγγελματίες του νησιού λοιπόν, ετοίμασαν και παρουσίασαν ένα τεράστιο μπουφέ με περίπου 40 διαφορετικά, παραδοσιακά πιάτα -η δική τους πρόταση για το πρωινό. Καλασούνες, καρπουζένια, μπουρεκάκια και πίτες, κουλούρες, ξεροτήγανα, μονογυριστοί (τηγανίτες), λουκουμάδες, μακαρόνες (σαν τηγανιτά μελομακάρονα), μελόπιτα, μουστοκούλουρα, κέικ, παστέλι, χαλβάς σιμιγδαλένιος, γιαούρτι σερβιρισμένο με γλυκό τριαντάφυλλο, ξερά σύκα και ελιές, αλλά και χειροποίητα μακαρόνια ματσάτα, μακαρόνια ταραχτά με μυζήθρα, αυγογαλιά (κρέμα με αβγό, γάλα και αλεύρι), ρεβυθάδα, ντολμαδάκια, σύγλινα και τοπικά τυριά.
Η εκδήλωση συνδιοργανώθηκε από το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο της Ελλάδας, την Ένωση Ξενοδόχων Φολεγάνδρου, τον Δήμο Φολεγάνδρου και την εφημερίδα “Τα Νέα της Φολεγάνδρου”, στο πλαίσιο του προγράμματος “Ελληνικό Πρωινό”, που έχει σχεδιάσει και υλοποιεί το Ξ.Ε.Ε., με στόχο να αναδειχθεί η τοπική γαστρονομία και η προσπάθεια των ξενοδόχων και των εστιατόρων του νησιού να εντάξουν τα τοπικά εδέσματα στο πρωινό που προσφέρουν στους πελάτες τους. Εκτός από την παρουσίαση του μπουφέ, η εκδήλωση περιλάμβανε και τις ομιλίες των: Γιώργου Πίττα εκπροσώπου του Ξ.Ε.Ε., υπεύθυνου για το πρόγραμμα “Ελληνικό Πρωινό” και συγγραφέα βιβλίων γαστρονομίας, Δημήτρη Ρουσουνέλου συντάκτη του περιοδικού Γαστρονόμος, συγγραφέα και ιδρυτή της Λέσχης Γαστρονομίας Μυκόνου και Κατερίνας Μαρινάκη υποψήφιας για Master Λαογραφίας στο ΕΚΠΑ και εκδότριας-δημοσιογράφου των εκδόσεων Ταξιδεύοντας στο Αιγαίο, η οποία είχε και την ευθύνη της διοργάνωσης.
Μην παραλείψεις να:
* Πας για πρωινό στο εστιατόριο Πούντα (2286041063), από όπου αγοράζεις και τα φοβερά, χειροποίητα κεραμικά σερβίτσια της Λίζμπετ.
* Πας για απογευματινό καφέ, ολόφρεσκους χυμούς και λαχταριστά γλυκά στο ξενοδοχείο Anemomilos (22860 41309) με τη θέα που σου κόβει την ανάσα.
* Δοκιμάσεις και φυσικά να αγοράσεις για να πάρεις μαζί σου απίστευτο παστέλι από τον Απόστολο και τη Δέσποινα (22860 41003).
* πας για παγωτό και γλυκά στο ζαχαροπλαστείο Sweet Chora (22860 41596) στη Χώρα και για τοπικές κουλούρες και λοιπά αρτοιποιήματα στο Φούρνο του Νίκου (22860 41061) στην Άνω Μεριά.
* Πάρεις από το Ξυλουργείο του Γίγαντα φοβερά σουβενίρ από προϊόντα της φύσης, όπως ξύλο, πέτρα και γυαλί.
* Επισκεφτείς το Λαογραφικό Οικομουσείο Φολεγάνδρου, που ουσιαστικά είναι ένα ολόκληρο οικιστικό συγκρότημα το οποίο σε ταξιδεύει πίσω στο χρόνο, παρουσιάζοντας στην πράξη και με τον καλύτερο τρόπο πώς είναι ένα παραδοσιακό σπίτι του νησιού (Άνω Μεριά, ώρες λειτουργίας: 17:00-20:00, είσοδος ελεύθερη).
