Ομάδες καταναλωτών που υποστηρίζουν το δικαίωμά τους στο καλό και καθαρό φαγητό υπάρχουν εδώ και αιώνες. Μία μάλιστα από αυτές είχε αναγκάσει το βασιλιά Ερρίκο τον 3ο της Αγγλίας να θεσπίσει το 1266 το Νόμο του Ψωμιού. Ήταν ο πρώτος καταγεγραμμένος νόμος για τα τρόφιμα, βάση του οποίου καθοριζόταν με ακρίβεια το βάρος της φραντζόλας του ψωμιού, η τιμή του σε σχέση με την τιμή του σιταριού, ενώ ο ίδιος νόμος απαγόρευε τη χρήση οποιουδήποτε άλλου αλεύρου στην παρασκευή ψωμιού, μια και οι φουρνάρηδες συνήθιζαν τότε να αναμιγνύουν αλεσμένα ρεβίθια και φασόλια στο σταρένιο ψωμί.
O συγκεκριμένος νόμος αποτέλεσε σοβαρό πλήγμα στους κερδοσκόπους της εποχής, καθώς οι παραβάτες τιμωρούνταν με πολύ μεγάλο χρηματικό πρόστιμο, ακόμα και με φυλάκιση. Σύντομα τον ακολούθησε ένας αντίστοιχος νόμος για την μπίρα που αφορούσε ποσότητα και τιμή σε σχέση με το κριθάρι, και σιγά σιγά όλα πήραν το δρόμο τους. Αρχικά, η βασική ανάγκη για τη συντήρηση και μεταφορά των προϊόντων οδήγησε στις πρώτες συσκευασίες. Στη συνέχεια η συσκευασία συνδέθηκε με την προώθηση του προϊόντος και ουσιαστικά με τη διαφήμισή του. Πιο μεγάλα λογότυπα, πιο έντονα χρώματα, πιο χαρούμενα πρόσωπα ευτυχισμένων καταναλωτών, πιο λαχταριστές φωτογραφίες τροφίμων και, τα τελευταία χρόνια, κυρίως με την απαίτηση μεγάλων ομάδων καταναλωτών, ετικέτες με πολλές χρήσιμες πληροφορίες. Πόσοι από εμάς, όμως, ξέρουμε πραγματικά τι σημαίνουν;
Πληροφορίες σχετικές με την αποθήκευση και το μαγείρεμα
Σε πολλές ετικέτες θα δείτε τις ιδανικές συνθήκες αποθήκευσης του προϊόντος σε σκιά ή θερμοκρασία αλλά και πληροφορίες για το μαγείρεμα του προϊόντος, ενώ τα τελευταία χρόνια υπάρχουν, φυσικά, και πολλές τυπωμένες συνταγές στη συσκευασία.
Προειδοποιήσεις για αλλεργίες
Άλλη σημαντική πληροφορία στις ετικέτες τροφίμων αποτελεί η προειδοποίηση για αλλεργίες, που βοηθά τους καταναλωτές που έχουν συγκεκριμένες αλλεργίες να αποφεύγουν τα αλλεργιογόνα που πιθανόν υπάρχουν σε συγκεκριμένα προϊόντα διατροφής. Η νομοθεσία στην ΕΕ απαιτεί την ξεκάθαρη επισήμανση ακόμα και σε απειροελάχιστες ποσότητες από τα 14 γνωστά αλλεργιογόνα: αβγά, αραχίδες (φιστίκια), γάλα, δημητριακά που περιέχουν γλουτένη, διοξείδιο του θείου (που χρησιμοποιείται ως αντιοξειδωτικό και συντηρητικό, π.χ. στα ξερά φρούτα, το κρασί, τις επεξεργασμένες πατάτες), λούπινα, μαλάκιο (του είδους Molluscs), μουστάρδα, ξηροί καρποί με κέλυφος, οστρακοειδή, σέλινο, σουσάμι, σόγια, ψάρια.
Η παγίδα
Με την υπάρχουσα νομοθεσία οι ισχυρισμοί χρησιμοποιούνται για να παρουσιάσουν ότι τα προϊόντα έχουν ένα επιπρόσθετο όφελος για τη διατροφή και την υγεία. Έτσι ο καταναλωτής συνήθως αντιλαμβάνεται ότι τα προϊόντα που αναγράφουν κάποιους ισχυρισμούς στην ετικέτα τους είναι καλύτερα για την υγεία και την ευημερία του. Παρ’ όλα αυτά, τουλάχιστον προς το παρόν, υπάρχει η εξής «παγίδα»: ένα τρόφιμο με μεγάλο ποσοστό λίπους, μεγάλη ποσότητα αλατιού και πολλά σάκχαρα, μπορεί στην ετικέτα του να χρησιμοποιήσει ισχυρισμούς όπως «πλούσιο σε βιταμίνη Α», «πλούσιο σε φυτικές ίνες» ή «πλούσιο σε ασβέστιο», ακόμα κι αν τα οφέλη του προϊόντος για τη γενική υγεία και τη διατροφή είναι χαμηλά.
Πρακτικά λοιπόν…
Είναι υποχρεωτική η αναγραφή διατροφικών πληροφοριών στις συσκευασίες τροφίμων, έχοντας ως σκοπό να ενημερώσουν και να βοηθήσουν τους καταναλωτές να κάνουν συνειδητές και συγχρόνως πιο σωστές επιλογές, αλλά από την άλλη, ενώ πολλές ετικέτες παρουσιάζονται ελκυστικές, στην πραγματικότητα είναι δυσνόητες με αποτέλεσμα να αγνοούνται.
Light τρόφιμα
Σύμφωνα με τους ευρωπαϊκούς κανόνες σήμανσης των τροφίμων, ένα προϊόν για να χαρακτηριστεί light θα πρέπει να έχει θερμιδικό περιεχόμενο τουλάχιστον κατά 30% μικρότερο συγκριτικά με το αντίστοιχο πλήρες προϊόν αναφοράς. Συνεπώς, η ένδειξη light δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το τρόφιμο έχει λίγες θερμίδες και λιπαρά και ότι μπορεί να καταναλώνεται άφοβα.
Χωρίς ζάχαρη
Ένας παραπλανητικός ισχυρισμός που συνήθως μπερδεύει τον καταναλωτή και βασίζεται στην κακή φήμη της ζάχαρης και στην άγνοια για τις υπόλοιπες γλυκαντικές ουσίες. Αν λοιπόν σε ένα τρόφιμο αναγράφεται η ένδειξη «χωρίς ζάχαρη», τότε το προϊόν δεν περιέχει ζάχαρη αλλά σίγουρα θα περιέχει άλλες γλυκαντικές ουσίες όπως ασπαρτάμη, φρουκτόζη, ακεσουλφαμικό κάλιο, μερικώς υδρολυμένο άμυλο, φρουκτόζη, σιρόπι φρουκτόζης, γλυκόζη, σιρόπι γλυκόζης, δεξτρόζη, μαλτόζη ή σακχαρίνη.
Ημερομηνία λήξης
Υποχρεωτικά πρέπει να αναγράφεται η ημερομηνία λήξης με περιθώριο ασφαλείας μέσα στο οποίο θα γίνεται η κατανάλωση του προϊόντος. Επίσης, πρέπει να αναγράφεται η διάρκεια ζωής του προϊόντος μετά το άνοιγμα της συσκευασίας, καθώς και το πόσο διατηρείται στην κατάψυξη.
Συμβουλές για την ανάγνωση των ετικετών
■ Τα συστατικά αναγράφονται στις ετικέτες τροφίμων κατά σειρά βάρους.
■ Πάντα κοιτάτε και κρίνετε ένα τρόφιμο από την ανάλυση ανά 100 γραμμάρια ή ml και όχι ανά μερίδα, για να μπορείτε να συγκρίνετε διαφορετικά τρόφιμα μεταξύ τους.
■ Επιλέγετε ιδανικά τρόφιμα που δεν περιλαμβάνουν στα συστατικά τους κορεσμένα λιπαρά, υδρογονωμένα ή τρανς λιπαρά και σάκχαρα ή τουλάχιστον που αναφέρονται προς το τέλος της λίστας, σε πολύ μικρές ποσότητες δηλαδή.
Συνιστώμενη ημερήσια ποσότητα
Πρόκειται για την πρόσληψη βιταμινών και θρεπτικών συστατικών βασισμένη σε μια ιδανική ημερήσια δίαιτα και το ποσοστό αυτής καλύπτει το εν λόγω προϊόν. Πολλοί καταναλωτές δεν δίνουν καν σημασία στα αντίστοιχα πινακάκια που υπάρχουν στις ετικέτες των τροφίμων, ενώ αρκετοί θεωρούν τη ΣΗΠ δυσνόητη. Οι πίνακες της ΣΗΠ κρύβουν τον κίνδυνο της ελλιπούς ή υπερβολικής πρόσληψης ενός συστατικού, μια και σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να χρειάζεται κατανάλωση 2-3 μερίδων ενός προϊόντος για να καλυφθεί η ΣΗΠ π.χ. στη βιταμίνη C, και με αυτό τον τρόπο να ξεπεραστεί εντελώς η ΣΗΠ λίπους ή να είναι ανύπαρκτη η ΣΗΠ ασβεστίου.
