Η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής ξεκινά επισήμως την Καθαρά Δευτέρα και κορυφώνεται τη Μεγάλη Εβδομάδα, για να τελειώσει τα μεσάνυχα του Μ. Σαββάτου.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου όσοι αποφασίζουν να νηστεύσουν μπορούν να τρώνε φρούτα και λαχανικά, ενώ οι πρωτεΐνες τους καλύπτονται από τα θαλασσινά και τα όσπρια. 2 φορές επιτρέπεται να φάνε ψάρι: 25 Μαρτίου, με παραδοσιακό πιάτο τον μπακαλιάρο σκορδαλιά και την Κυριακή των Βαΐων. Μάλιστα την Μεγάλη Εβδομάδα είθισται να μην τρώνε και λάδι την Μ. Τετάρτη, τη Μ. Παρασκευή και το Μ. Σάββατο.
Τα έθιμα της νηστείας
Τα Κούλουμα
Με τα Κούλουμα εγκαινιάζεται η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής, που ξεκινά με την Καθαρά Δευτέρα. Τι σημαίνει η λέξη; Υπάρχουν πολλές πιθανές ερμηνείες για την ετυμολογία της. Οι επικρατέστερες είναι δυο. Κατά την πρώτη εκδοχή είναι αναγραμματισμός της λατινικής λέξης Cumulus (Κούμουλους) που σημαίνει αφθονία. Πιθανολογείται ότι σχετίζεται με την αφθονία των νηστίσιμων προϊόντων που καταναλώνουμε τη συγκεκριμένη ημέρα. Κατά μια άλλη εκδοχή, προέρχεται από τη λέξη Columna (= κολώνα), κάνοντας μνεία στην καθιέρωση του θεσμού, αφού ο πρώτος επίσημος εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας πραγματοποιήθηκε στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.
Η λαγάνα
Η λαγάνα είναι ένα ψωμί λεπτό που γίνεται χωρίς προζύμι και έχει γίνει το σήμα κατατεθέν της νηστείας. Είναι ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην Παλαιά Διαθήκη, όταν οι Ισραηλίτες πέρασαν στην Αίγυπτο, υπό την καθοδήγηση του Μωυσή. Τότε ο Μωσαικός Νόμος τούς επέβαλε να τρώνε όλες τις ημέρες του Πάσχα αυτό το άζυμο ψωμί, χωρίς προζύμι, μέχρι να έρθει ο Χριστός, ο οποίος ευλόγησε το ένζυμο ψωμί, δηλαδή το ψωμί με το προζύμι.
To μπουρανί
Πρόκειται για μια συνταγή που συνδέεται με ένα παλιό Διονυσιακό έθιμο και τηρείται στον Τύρναβο και τη Λάρισα. Οι κάτοικοι των περιοχών γιορτάζουν την Καθαρά Δευτέρα τη γονιμότητα της γης, περιφερόμενοι στους δρόμους κρατώντας στα χέρια τους φαλλικά σύμβολα. Η γιορτή κορυφώνεται με ένα πιάτο νηστίσιμο, που φτιάχνεται με πολλά χόρτα εποχής, το μπουρανί.
Εδώ η συνταγή:
Σαραντόπιτες
Στις 9 Μαρτίου γιορτάζονται ο Άγιοι Σαράντα. Γι΄αυτόν τον λόγο προς τιμήν τους, έφτιαχναν τις σαραντόπιτες. Ήταν πίτες με 40 φύλλα ή με 40 ειδών διαφορετικά χόρτα, μυρωδικά και όσπρια, που μάζευαν παλιότερα από τους αγρούς για το έθιμο. Τις πίτες τις μοιράζουν στη μνήμη των νεκρών.
Το «μάτσι» και οι γοργόπιτες
Είναι έθιμα της Δωδεκανήσου, που έχουν ατονήσει τα τελευταία χρόνια, με κάποιες γηραιότερες να τα τηρούν. Κατά την αρχή της νηστείας, το πρώτο τριήμερο συνήθιζαν να μην τρώνε τίποτα, ούτε ψωμί. Έπιναν μόνο νερό, κρατώντας το λεγόμενο «τρίμερο». Έπειτα, για να συνέλθει ο οργανισμός τους έφτιαχναν το λεγόμενο «μάτσι». Ήταν μια συνταγή που μοιάζει με τα σπιτικά ζυμαρικά. Έφτιαχναν με σταρένιο αλεύρι και νερό μια ζύμη, την άνοιγαν σε πλατιά και λεπτά φύλλα, τα φλουμάρια και στη συνέχεια τα έκοβαν σε λεπτές λωρίδες, αφού τα είχαν αφήσει να στραγγίξουν.
Στη συνέχεια τα έβραζαν με νερό και μέλι, φτιάχνοντας δηλαδή ένα είδος μελόσουπας. Παράλληλα, με τα ίδια περίπου υλικά, έφτιαχναν μικρά σταρένια ψωμάκια, που τα άλειφαν με μέλι, τις γοργόπιτες και τα μοίραζαν στη γειτονιά.
Η κυρά Σαρακοστή
Η κυρά Σαρακοστή είναι ουσιαστικά ένα σπιτικό ψωμάκι που είθισται πλέον να το φτιάχνουν και στα σχολεία (ή να μιλούν γι’ αυτό στα παιδιά).
Με το ζυμάρι σχηματίζουν μια γυναικεία μορφή που αναπαριστά τη κυρά Σαρακοστή. Τα πόδια της είναι 7, όσες και οι εβδομάδες της νηστείας. Κάθε εβδομάδα κόβουν και ένα ποδαράκι, ενώ το τελευταίο το κόβουν το Μεγάλο Σάββατο.
Η συνταγή
Υλικά
1 κούπα νερό
3 κούπες αλεύρι για όλες τις χρήσεις
1 κούπα αλάτι
Διαδικασία
Το ζητούμενο στη συγκεκριμένη συνταγή είναι να φτιάξουμε ένα σφικτό ζυμάρι, που να κρατήσει πολύ και να μη μουχλιάσει. Γι’ αυτόν τον λόγο προσθέτουμε τόσο μεγάλη ποσότητα από αλάτι. Κατά τα άλλα η παρασκευή του ζυμαριού είναι απλή. Όταν ανακατεύσουμε όλα τα υλικά, θα πρέπει να έχουμε ένα πολύ σφικτό ζυμάρι. Αν το δούμε πολύ σφικτό, προσθέτουμε λίγο νερό, αν το δούμε λιγότερο σφικτό, προσθέτουμε λίγο αλεύρι.
Πλάσιμο: εδώ βάζουμε τα παιδιά στο παιχνίδι. Στόχος μας να φτιάξουμε μια κοπέλα με 7 πόδια. Αν θέλουμε της βάζουμε σταυρό. Επίσης, αν σκοπεύουμε να την κρεμάσουμε προνοούμε να φτιάξουμε μια τρύπα στα μαλλιά της. Τα μαλλιά της ιδανικά τα έχει δεμένα κότσο.
Κάθε Κυριακή της νηστείας κόβουμε και από ένα πόδι, ενώ το τελευταίο το κόβουμε το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ, μετά την Ανάσταση.
Τα λαζαράκια
Είναι και αυτά ειδικά ψωμάκια που τα φτιάχνουν παραδοσιακά το Σάββατο του Λαζάρου και έχουν ανθρώπινη μορφή, παραπέποντας στην Ανάσταση του Λαζάρου, που γιορτάζεται εκείνη την ημέρα. Αυτά τα ψωμάκια τρώγονται κανονικά.
Δείτε εδώ τη συνταγή
