Η Κυριακή της Μεγάλης Εβδομάδας ονομάζεται έτσι, γιατί «μετά βαΐων και κλάδων» έγινε η υποδοχή του Χριστού στα Ιεροσόλυμα. Χαρακτηριστικό έθιμο της ημέρας είναι ο στολισμός των εκκλησιών με βάγια, ενώ μετά τη λειτουργία ο παπάς ευλογεί και δίνει στους πιστούς σταυρούς από βάγια, τους οποίους βάζουν στα εικονίσματα ή όπου αλλού χρειάζονται προστασία.
Εκτός από βάγια – κλαριά από φοίνικες δηλαδή χρησιμοποιούνται και άλλα νικητήρια φυτά, όπως δάφνη, ιτιά, μυρτιά και ελιά. Μετά τη λειτουργία μοιράζονται στους πιστούς. Η Εκκλησία μας καθιέρωσε ήδη από τον 9ο αιώνα το έθιμο αυτό, μια και, όπως αναφέρει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, «όχλος πολύς… έλαβον τα βαΐα των φοινίκων και εξήλθον εις υπάντησιν αυτώ».
Τα πρώτα χριστιανικά χρόνια στα Ιεροσόλυμα ο επίσκοπος έμπαινε στην πόλη «επί πώλου όνου» αναπαριστώντας το γεγονός, ενώ στα βυζαντικά γινόταν «ο περίπατος του αυτοκράτορα» από το Παλάτι προς τη Μεγάλη Εκκλησία.
Λέσβος: Το Βάτσισμα και τα στιχάκια
Δυνάμεις ιαματικές και αποτρεπτικές, μαζί με τις γονιμοποιές, αποδίδονταν στα βάγια και γι’ αυτό έπρεπε μετά την εκκλησία όλα να τα «βατσάσουν» για το καλό: τα δέντρα, τα περβόλια, τα κλήματα, τις στάνες, τα ζώα, τους μύλους, τις βάρκες.
Από ένα κλαδάκι κρεμούσαν στα οπωροφόρα για να καρπίζουν και στα κηπευτικά για να μην τα πιάνει το σκουλήκι. «Μέσα βάγια και χαρές, όξω ψύλλοι, κόριζες!» Όλα εξαφανίζονταν από τα σπίτια μόλις μπαίναν τα βάγια. Κρατούσαν την πρώτη θέση στο εικονοστάσι και μ’ αυτά «κάπνιζαν» οι γυναίκες τα παιδιά για το κακό το μάτι.
Τα παιδιά, μετά την εκκλησία, στόλιζαν ένα δεμάτι από κλαδιά δάφνης με κόκκινα ή πράσινα πανάκια από καινούριο φουστάνι, κρεμούσαν κι ένα κουδούνι και καθώς πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι ψάλλοντας και λέγοντας εξορκισμούς για τους ψύλλους και τα ποντίκια, έδιναν κι ένα κλαράκι δάφνης στη νοικοκυρά. Στο τέλος ζητούσαν και το χάρισμά τους: «Χρόνια πολλά, εν ονόματι Κυρίου, δώ’ μ’ τ’ αυγό να φύγω».
Η λειτουργία των Βαΐων | Φωτογραφία: Μαρώ Κουρή
Ανατολική Ρωμυλία: Οι συντέκνισσες
Τα κορίτσια έφτιαχναν με τα βάγια στεφάνια, τους έδεναν μια κόκκινη κλωστή και τραγουδώντας όλες μαζί πήγαιναν και τα πέταγαν στο ρέμα κι όπως έπαιρνε τα στεφάνια το νερό, όποιας πήγαινε μπροστά εκείνη θα γινόταν «συντέκνισσα». Πρώτη στον γυρισμό, πρώτη στον χορό και στο δικό της σπίτι, η μάνα της θα έφτιαχνε τα φασόλια και θα τις φίλευε όλες, μαζί με ελιές.
Τήνος: Γύρω-γύρω η ροκάνα
Τα παιδιά τριγύριζαν στους δρόμους κρατώντας μαζί με το στεφάνι τους την «αργινάρα», μια ξύλινη ή και σιδερένια ροκάνα που τη στριφογύριζαν με δύναμη. Μέσα σε εκκωφαντικό θόρυβο κατέληγαν στη θάλασσα, όπου πετούσαν το στεφάνι στο νερό. Το έθιμο της περιφοράς των κλαδιών θυμίζει την «ειρεσιώνη», το στολισμένο με καρπούς κλαδί, το οποίο στις γιορτές της άνοιξης κατά την αρχαιότητα περιέφεραν στους δρόμους τα παιδιά. Τα βάγια τα έπλεκαν σε πάρα πολλά σχέδια: φεγγάρια, πλοία, γαϊδουράκια, το πιο συνηθισμένο όμως ήταν ο σταυρός.
Η εβδομάδα των παθών | Φωτογραφία: Μάρω Κουρή
Κοζάνη: Η κατάλυση του ψαριού
Την Κυριακή των Βαΐων έτρωγαν ψάρι, συνήθως γριβάδι (γλυκού νερού) ή παστό μπακαλιάρο (το ψάρι του βουνού), καθώς είναι μία από τις δύο μέρες της Σαρακοστής μαζί με την 25η Μαρτίου που καταλύεται η νηστεία και ο χριστιανός μπορεί να καταναλώσει ψάρι. Υπάρχουν βέβαια και ερμηνείες που δεν δέχονται την κατάλυση του ψαριού για την Κυριακή των Βαΐων, όμως το έθιμο έχει υπερισχύσει κάθε διαφορετικής για το θέμα άποψης. Το τραγούδι των παιδιών για την ημέρα λέει: «Βάγια, Βάγια των βαγιών, τρώνε ψάρι και κολιό, κι ως την άλλη Κυριακή με το κόκκινο αυγό».
Κάρπαθος: Οι κούνιες
Γίνονταν την Κυριακή καθ’ όλη τη διάρκεια της Σαρακοστής. Ξεκινούσαν την Κυριακή της Ορθοδοξίας, πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής, και τελείωναν την Κυριακή των Βαΐων. Το απόγευμα κάθε Κυριακής οι κοπέλες κάθε χωριού συγκεντρώνονταν σε ένα ή και περισσότερα σπίτια, ανά γειτονιά, τα οποία ήταν ευρύχωρα, και έφτιαχναν την κούνια. Έπαιρναν χοντρό σχοινί, τη σάουλα, όπως λέγεται στην ντοπιολαλιά, το περνούσαν στην κεντρική δοκό του ταβανιού του σπιτιού και έβαζαν ένα σανίδι για κάθισμα. Πάνω στο σανίδι κάθονταν συνήθως ανά δύο και καθώς κουνιόντουσαν έλεγαν τα καλημεριστά, αυτοσχέδιες μαντινάδες τις οποίες είχαν φροντίσει να έχουν συνθέσει προτού ανεβούν στην κούνια. Όσο ένα ζευγάρι ήταν πάνω στην κούνια, τα άλλα που ήταν γύρω συνεργάζονταν για τη σύνθεση των δικών τους μαντινάδων.
Το κύριο θέμα των καλημεριστών ήταν η αγάπη. Στις κούνιες δινόταν η ευκαιρία στις κοπέλες να ανταποδώσουν στους νέους που αγαπούσαν τις μαντινάδες που τους είχαν πει σε διασκεδάσεις κατά τη διάρκεια της χρονιάς.
Πήλιο: Τα βάγια των νεονύμφων
Το έθιμο που επικρατεί στα χωριά του Πηλίου είναι το εξής: στην εκκλησία, μετά τη λειτουργία, μοιράζονται τα βάγια, κλαδάκια δάφνης. Εκτός από τα βάγια, δίνουν και μικρές ανθοδέσμες φτιαγμένες με αγριολούλουδα της εποχής, κεντημένες με χρυσόχαρτο και δεμένες με χρυσόνημα ή μετάξι. Τις ανθοδέσμες αυτές στέλνουν στην εκκλησία σε κάνιστρα μόνο οι νεόνυμφες, δηλαδή οι παντρεμένες εντός του έτους.
Φτιάχνουν από την προηγούμενη μέρα πολλές ανθοδέσμες, κεντούν με ψαλίδι τα φύλλα της δάφνης και τις απλώνουν σε σειρά σε πλατιά καλάθια. Μεταξύ των ανθοδεσμών, κάθε νεόνυμφη κεντά και δύο ωραιότερες και μεγαλύτερες, τις οποίες ο ιερέας θα φροντίσει να δώσει, αφού πρώτα τις ευλογήσει, στην ίδια και τον σύζυγό της.
Ο πρωταγωνιστής μπακαλιάρος | Φωτογραφία: Κωνσταντίνος Σοφικίτης
Βόρειο Αιγαίο: Τα βαγιοχτυπήματα
Ελαφρά χτυπήματα με τα βάγια δίνονταν από τις γυναίκες και τα παιδιά και όπως χτυπιούνταν μεταξύ τους εύχονταν: «Και του χρόνου, να μη σε πιάν’ η μύγα». Μετά την εκκλησία όλα έπρεπε να τα «βατσάσουν» για το καλό. Τα δέντρα, τα περβόλια, τα κλήματα, τις στάνες, τα ζώα, τους μύλους, τις βάρκες. Από ένα κλαδάκι κρεμούσαν στα οπωροφόρα, για να καρπίζουν και στα κηπευτικά, για να μην τα πιάνει το σκουλήκι. Με αυτά «κάπνιζαν» οι γυναίκες τα παιδιά για το κακό το μάτι.
Κεντρική Φωτογραφία: Μάρω Κουρή
Δείτε επίσης
Κυριακή των Βαΐων: 4 νόστιμες συνταγές για να φτιάξετε
