Από τα βιβλία μαγειρικής στην ψηφιοποιημένη εκδοχή των συνταγών, από τις τηλεοπτικές εκπομπές μαγειρικής στα κανάλια του YouTube και στα λίγων δευτερολέπτων YouTube shots, Instagram reels και TikTok με τα φαγητά που ονειρευόμαστε. Πόσο μας επηρεάζουν καθημερινά;
Σας έχει τύχει ενώ πεινάτε και ονειρεύεστε ένα φαγητό να εμφανίζεται ως διά μαγείας στην οθόνη σας; Πιθανόν κάτι να αναζητήσατε ή κάτι να είπατε και η τεχνολογία το «τσίμπησε». Μπορούν τα κινητά μας να ακούν τι λέμε; Η γρήγορη απάντηση είναι: ναι, αν και δεν είναι τόσο απλό. Η αλήθεια κρύβεται στα cookies, όχι αυτά τα λαχταριστά που τρώγονται βουτηγμένα στο γάλα, τα άλλα, τα ψηφιακά, που αποθηκεύουν τα δεδομένα και τις προτιμήσεις μας όσο χρησιμοποιούμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Πιστεύετε ότι δεν είναι αρκετά ικανό το TikTok να επηρεάσει τη διατροφή σας; Μάλλον θα πρέπει να σκεφτείτε καλά και να αποφύγετε να απαντήσετε αυθόρμητα. Οι διατροφικές μας επιλογές διαμορφώνονται από πολλούς παράγοντες. Τα social media, αποδεδειγμένα, ευθύνονται σε ένα μεγάλο βαθμό. Βέβαια, πρέπει να παραδεχτούμε ότι η δύναμη της επιρροής τους δεν είναι κάτι καινούριο. Το ίδιο συμβαίνει καθώς περπατάμε στον διάδρομο του σούπερ μάρκετ, καθώς ξεφυλλίζουμε ένα περιοδικό γεύσης ή ακόμα και την ώρα που συνομιλούμε με κάποιον φίλο μας. Δεχόμαστε συνεχώς και χωρίς διαλείμματα μηνύματα φαγητού, επηρεαζόμαστε και διαμορφώνουμε τη διατροφή μας. Θέλοντας και μη.
Με ένα αμήχανο άγγιγμα της οθόνης επιλέγουμε φαγητό
Από τις συνταγές στα βιβλία μαγειρικής περάσαμε στην ψηφιοποιημένη εκδοχή τους. Από τις τηλεοπτικές εκπομπές μαγειρικής περάσαμε στα μαγειρικά κανάλια του YouTube και καταλήξαμε σήμερα να περνούν μπροστά από τα μάτια μας ελάχιστων δευτερολέπτων YouTube shots, Instagram reels και TikTok με τα φαγητά που ονειρευόμαστε. Με το άγγιγμα του ενός δακτύλου και ένα αμήχανο σκρολάρισμα στην οθόνη του κινητού, χωρίς να το κατανοούμε, έχουμε ήδη επιλέξει τι θα φάμε. Αν όχι τη στιγμή που το είδαμε, σίγουρα τις επόμενες ημέρες.
«Αν δείτε φωτογραφίες φαγητού, αυτή η οπτική διέγερση μπορεί να σας ανοίξει την όρεξη», αναφέρει η Suzanne Higgs, ερευνήτρια Ψυχοβιολογίας της Όρεξης (Psychobiology of Appetite) στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, στο Ηνωμένο Βασίλειο, και συμπληρώνει: «Το αν οι άνθρωποι ακολουθούν αυτή την επιθυμία επηρεάζεται από πολλούς άλλους παράγοντες, όπως π.χ. το φαγητό που είναι διαθέσιμο εκείνη τη στιγμή».
Τρώμε ό,τι τρώνε
Ποιοι είναι όμως αυτοί που ποστάρουν φαγητά και επηρεάζουν τη διατροφή μας; Μπορεί να είναι φίλοι που συνδεόμαστε στην αληθινή ζωή, φίλοι μέσω Facebook, ακόλουθοι στο Instagram και στο TikTok, Food bloggers, διατροφολόγοι, μάγειρες ή απλώς foodies, δηλαδή λάτρεις του φαγητού. Είναι δε εντυπωσιακό το γεγονός ότι όσο πιο στενή είναι η σύνδεσή μας τόσο ισχυρότερη είναι η επιρροή. Έτσι, υποσυνείδητα παρατηρείται το φαινόμενο της μοντελοποίησης, που οδηγεί στη σύγκριση και στη μίμηση. Για να γίνει πιο κατανοητό, η Suzanne Higgs αναφέρει ότι «αν όλοι οι φίλοι μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημοσιεύουν φωτογραφίες τους την ώρα που καταναλώνουν γρήγορο φαγητό, τότε η κατανάλωση fast food αυτομάτως θεωρείται δεδομένη και φυσιολογική».
Κάνε μου λιγάκι like ή, αλλιώς, η δύναμη της καρδιάς
Μια πρόσφατη έρευνα από ψυχολόγους του Aston University’s College of Health and Life Sciences έδειξε ότι τα like και οι καρδούλες στις εικόνες υγιεινών τροφίμων ενθαρρύνουν τις πιο σωστές επιλογές τροφίμων. Πιο συγκεκριμένα, οι συμμετέχοντες που είδαν στο Instagram αναρτήσεις με φρούτα και λαχανικά που είχαν πολλές καρδιές κατανάλωσαν σημαντικά υψηλότερο ποσοστό σταφυλιών αντί για μπισκότα, με την κατανάλωση σταφυλιών να ξεπερνάει τις θερμίδες κατά 14%, σε σύγκριση με εκείνους που είδαν πολλά like σε μπισκότα με, ούτως ή άλλως, πολλές θερμίδες.
Ποιος βλέπει τι
Μελετώντας τις ελληνικές και διεθνείς έρευνες, παρατηρούμε ότι το Διαδίκτυο έχει επηρεάσει και συνεχίζει να επηρεάζει τις διατροφικές μας συνήθειες. Όμως, όταν λέμε Διαδίκτυο αναφερόμαστε συνολικά σε οτιδήποτε αφορά σε αυτό και όχι περιοριστικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ένα στοιχείο που πραγματικά εντυπωσιάζει είναι το γεγονός ότι μεγαλύτερες ηλικίες δέχονται άμεση επίδραση από τα social media, ενώ οι νεότερες γενιές όπως οι millennials και η γενιά Ζ, δηλαδή οι ηλικίες 16-38, επηρεάζονται λιγότερο. Μάλιστα, το ακόμα πιο εντυπωσιακό εύρημα αυτών των ερευνών είναι ότι οι νεότερες γενιές εμπιστεύονται περισσότερο τις οικογενειακές συνταγές παρά τα post των φίλων τους. Αντίστοιχα, χαμηλή είναι και η εκτίμηση που δείχνουν στους bloggers και influencers, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν τους ακολουθούν ή δεν τους γνωρίζουν.
Οι διαδικτυακοί τόποι, οι εφαρμογές συνταγών και τα βιβλία συνταγών επηρεάζουν σημαντικά τόσο τις νεότερες όσο και τις μεγαλύτερες γενιές. Τα αποτελέσματα των ερευνών στην Ελλάδα δεν διαφέρουν σημαντικά από αυτά του υπόλοιπου Δυτικού κόσμου. Τα social media επηρεάζουν σε μέτριο βαθμό τους νέους σε ηλικία καταναλωτές (16-27). Περισσότερη επίδραση ασκούν επάνω τους οι δημοσιεύσεις που αφορούν την υγιεινή διατροφή, ειδικά αυτές που τους προτρέπουν στη δοκιμή νέων συνταγών. Μάλιστα, ενώ εικόνες λαχταριστών τροφίμων φάνηκε αρχικά να δημιουργούν την ανάγκη κατανάλωσης αντίστοιχων τροφίμων, η έρευνα έδειξε ότι τελικά η πλειοψηφία των νέων προσπαθεί να αποβάλει την επιθυμία για την κατανάλωσή τους.
Influencers, αυτό το φαινόμενο
Το φαγητό έχει πρωταγωνιστικό ρόλο και ασκεί ισχυρή επιρροή στο είδος, στην ποιότητα και την ποσότητα που καταναλώνουμε. Είναι το μήνυμα που μεταφέρεται από τον πομπό προς τον δέκτη. Από τη μία πλευρά υπάρχουν οι επιδραστικοί άνθρωποι (influencers, celebrities, κ.ά.) που χρησιμοποιούν τις διατροφικές τους συμπεριφορές ή τις μαγειρικές ικανότητες για να εντυπωσιάσουν. Από την άλλη, υπάρχουν οι καταναλωτές που αντιγράφουν τις διατροφικές συνήθειες αυτών που θαυμάζουν.
Οι food bloggers και οι influencers χρησιμοποιούν τα social media για να προωθήσουν διάφορα στυλ διατροφής, trends, συμβουλές, συνταγές ή συγκεκριμένα προϊόντα. Έχουν αρκετή δύναμη για να επηρεάσουν τις διατροφικές μας επιλογές ή ακόμα και να μας παρακινήσουν να μαγειρέψουμε παράξενα, εντυπωσιακά, εύκολα ή αισθητικά προσεγμένα πιάτα προκειμένου να τα μοιραστούμε κι εμείς, με τη σειρά μας, στα social media.
Όμως, αυτή η επίδραση δεν είναι πάντα θετική. Οι διαφημιζόμενες δίαιτες ή τάσεις που προβάλλονται από όχι και τόσο έμπειρους χρήστες μπορεί να μας οδηγήσουν σε ακατάλληλες διατροφικές επιλογές. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να αξιολογούμε τις πληροφορίες που περνούν μπροστά από τα μάτια μας και να συμβουλευόμαστε επαγγελματίες υγείας πριν πάρουμε αποφάσεις σχετικά με τη διατροφή μας.
Facebook group για χρυσοχέρηδες
Τα Facebook Groups είναι ψηφιακές ομάδες στις οποίες οι χρήστες με κοινά ενδιαφέροντα δικτυώνονται και ανταλλάσσουν απόψεις. Το γκρουπ «Οι χρυσοχέρες/ηδες» αποτελείται από 381.000 μέλη που μοιράζονται μεταξύ τους μαγειρικές ιδέες. Δέχεται περισσότερες από 40 αναρτήσεις την ημέρα και οι κανόνες που έχουν θέσει είναι αυστηροί και απαράβατοι.
Εξίσου σημαντική διάδραση σημειώνουν οι «Οι συνταγές της Γκόλφως» με 300.000 μέλη και περισσότερες από 30 αναρτήσεις την ημέρα, χωρίς όμως αυστηρούς περιορισμούς. Ακολουθούν θεματικά γκρουπ όπως είναι η περίπτωση με τις «Παραδοσιακές πίτες» που αποτελείται από 121.000 μέλη, με τουλάχιστον 10 δημοσιεύσεις την ημέρα ή το «Φυσικό προζύμι» με 23.000 μέλη.
Περιεχόμενο πέρα από συνταγές
Πέρα από το μοναδικό προφίλ και τις συνταγές μαγειρικής που προτείνει ο κάθε Influencer ξεχωριστά, η παραγωγή περιεχομένου έχει βρει και άλλους τρόπους να κρατήσει ενεργούς τους πιστούς ακόλουθους.
• ASMR: Αναφέρεται στη φράση Autonomous Sensory Meridian Response και περιγράφει το αίσθημα μυρμηγκιάσματος που προκαλείται από συγκεκριμένα ακουστικά ή οπτικά ερεθίσματα. Για παράδειγμα, ένας influencer έχει σε πρώτο πλάνο πολλά είδη σνακ, ανοίγει μία προς μία τις συσκευασίες και τρώει νωχελικά ή βουλιμικά μουγκρίζοντας. Ακούγεται με κάθε λεπτομέρεια ο ήχος του δαγκώματος και το μασούλημα. Δεν υπάρχει ομιλία, παρά μόνο ήχοι. Το YouTube είναι ο κοινός κόμβος όπου οι ASMRίτες μπορούν να ψιθυρίζουν σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Πιθανόν να φαίνεται ότι ο χρήστης απλώς κοιτάζει κάποιον να μασουλάει, στην πραγματικότητα όμως οι έρευνες δείχνουν ότι τα βίντεο ASMR βελτιώνουν τη διάθεση, ανακουφίζουν τα συμπτώματα της αϋπνίας και της κατάθλιψης και χαλαρώνουν τους θεατές. Οι νέοι ηλικίας 18 έως 24 ετών αποτελούν περίπου το ήμισυ του κοινού που ενδιαφέρεται.
•Food Hacks: Πρόκειται για μία ξεχωριστή κατηγορία βίντεο που συνήθως έχουν θέμα «πώς να φτιάξω κάτι» με έξυπνο τρόπο και δείχνουν τη διαδικασία σε σύντομο χρόνο. Είναι ένα είδος περιεχομένου που έκανε τα πρώτα του βήματα το 2016 και από τότε μέχρι σήμερα έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον σε δισεκατομμύρια χρήστες που απολαμβάνουν να τα μοιράζονται. Tο Buzzfeed’s Tasty Channel, που είναι ο βασιλιάς των video hacks για φαγητό, έχει 46 εκατομμύρια ακόλουθους στο Instagram και 6 δισεκατομμύρια προβολές. Το Tastemade έχει 7 εκατομμύρια ακόλουθους, ενώ υπάρχουν εκατοντάδες άλλα που εμφανίζονται συνεχώς στη ροή.
•What I eat in a day: Οι συμμετέχοντες προβάλλουν τι έφαγαν σε μία ημέρα. Συνήθως παράγονται από influencers μόδας και celebrities, γυμναστές και διατροφολόγους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχει και η χιουμοριστική διάθεση από απλούς χρήστες που «τρολάρουν» με τίτλους του τύπου «τρώω ό,τι μου πει η κοπέλα μου για 24 ώρες» και ελπίζουν στο να γίνουν τα βίντεό τους viral. Στο ίδιο μοτίβο κινείται και η θεματολογία «cheat meal», με τους influencers να παρουσιάζουν το γεύμα που επέλεξαν την ημέρα ελεύθερης διατροφής χωρίς περιορισμούς και πρόγραμμα.
