Γνωριμία με τα λαθούρια της Λήμνου: Άφκος και Λαφύρι

Το κείμενο που ακολουθεί μας το παραχώρησε η περιβαλλοντική οργάνωση MedINA

Η Λήμνος διαθέτει μεγάλη γκάμα τοπικών ποικιλιών καλλιεργούμενων φυτών, η ιστορία των οποίων χάνεται στον χρόνο. Αν και αρκετές ποικιλίες έχουν εκλείψει με τα χρόνια λόγω της εγκατάλειψης της καλλιέργειάς τους αλλά και της εισαγωγής νέων, «βελτιωμένων» ποικιλιών, ορισμένες από αυτές διασώζονται μέχρι σήμερα και θεωρούνται σημαντικοί φυτογενετικοί πόροι, η προστασία των οποίων είναι εξαιρετικά σημαντική.

Στο πλαίσιο του έργου «LEMRACE – Διατήρηση του φυτογενετικού πλούτου της Λήμνου», η ομάδα του MedINA προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες για την προστασία των ποικιλιών της Λήμνου και την ένταξή τους στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών, ο οποίος αποτελεί τον μοναδικό μέχρι σήμερα θεσμικό τρόπο προστασίας και διάσωσης των φυτογενετικών πόρων στην Ελλάδα!
Ανάμεσα στα είδη τα οποία μελετώνται και αποτελούν αντικείμενο του LEMRACE είναι και οι ποικιλίες λαθουριών, τα είδη φυτών δηλαδή από τα οποία φτιάχνουμε την αγαπημένη μας φάβα!

Σύμφωνα και με τους Μπεμπέλη & Θανόπουλο (2020), η λέξη φάβα δεν αναφέρεται σε κάποιο συγκεκριμένο είδος παρά στον τρόπο μαγειρέματος σπασμένων σπόρων οσπρίων, και σε πολλά μέρη της Ελλάδας αρκετά διαφορετικά είδη αποτελούν το βασικό υλικό: στη Μάνη, η φάβα παρασκευάζεται από κουκιά (Vicia faba), σε μέρη των Κυκλάδων από μπιζέλι (Pisum sativum), ενώ στη Σκύρο, την Εύβοια και την Κάρπαθο από το λαθούρι το κλύμενο (Lathyrus clymenum).

Φάβα από λημνιό λαθούρι. © Π. Μπεμπέλη / MedINA.

Το πιο γνωστό λαθούρι της Λήμνου είναι ο άφκος (Lathyrus ochrus (L.) D.C.), το οποίο σπέρνεται κατά τους μήνες Νοέμβριο – Δεκέμβριο. Παράλληλα, όμως, στη Λήμνο η φάβα φτιάχνεται και από δύο ποικιλίες λαφυριού (Lathyrus sativus L.), οι οποίες είναι λιγότερο γνωστές αλλά και πιο ευαίσθητες σε παγετούς και σπέρνονται Φεβρουάριο – Μάρτιο.

Σπόροι λαφυριού (Lathyrus sativus), της παραδοσιακής ποικιλίας που εντοπίζεται στη Λήμνο και χαρακτηρίζεται από μια πλούσια χρωματική παλέτα, λίγο πριν τη σπορά στο χωράφι! © Π. Πραβλής / MedINA.

Πηγές αναφέρουν την καλλιέργεια του λαθουριού στη Λήμνο κατά τον 16ο αιώνα, αλλά και πιο πρόσφατα, τη δεκαετία του 1940, όταν καλλιεργούνταν συστηματικά σε διάφορα χωριά της Λήμνου, όπως το Βάρος, το Ρουσσοπούλι, το Ρωμανού, το Καρπάσι, την Πλάκα, την Παναγιά κ.ά.

Για την επιτυχή εγγραφή των ποικιλιών στον Εθνικό Κατάλογο προηγείται σειρά ενεργειών: από τη συλλογή πληροφορίων για την ιστορική παρουσία της κάθε ποικιλίας, η οποία προκύπτει από συνεντεύξεις με ηλικιωμένους κατοίκους της περιοχής, έως την ενδελεχή εξέταση βιβλιογραφικών πηγών και τοπικών ιστορικών φύλλων εφημερίδων. Παράλληλα, απαραίτητες είναι και οι πληροφορίες για τον παραδοσιακό τρόπο καλλιέργειάς τους καθώς και για τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά. Ειδικά για το δεύτερο, απαιτείται πληθώρα μορφολογικών μετρήσεων κατά τη διάρκεια όλων των σταδίων ανάπτυξης του φυτού, από την εμφάνιση των κοτυληδόνων -των πρώτων «φύλλων» του φυτού- μέχρι και την ανάπτυξη των καρπών και την ολοκλήρωση του βιολογικού τους κύκλου.

Στη συνέχεια, και σε επικοινωνία με τα ειδικά τμήματα των αρμόδιων αρχών, κατατίθεται συνολικός φάκελος για την αναγνώριση της τοπικής ποικιλίας και την ένταξή της στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών Καλλιεργούμενων Φυτικών Ειδών.

Tο λαφύρι κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης των ανθών σε καλλιέργεια στη Λήμνο. Μετά την επικονίασή τους, από τα άνθη θα παραχθεί ο καρπός που στη συνέχεια θα συλλεχθεί για κατανάλωση © Δ. Σφακιανού / MedINA.

Μια τέτοια ενέργεια βοηθά όχι μόνο στο να αναγνωριστεί επίσημα, σε θεσμικό επίπεδο, μία τοπική ποικιλία, αλλά συμβάλλει και στη διάδοσή της στο ευρύ κοινό, δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις για την καλύτερη αξιοποίησή της από τους γεωργούς για την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων με προστιθέμενη αξία, συνδεδεμένα με την ιστορία και τη γαστρονομική παράδοση της Λήμνου.

Κεντρική φωτογραφία: Καθαρισμός σπόρων άφκου (Lathyrus ochrus), ενός εκ των δύο ειδών λαθουριού από τα οποία φτιάχνεται η φάβα στη Λήμνο © Δ. Σφακιανού / MedINA.