Συνδεδεμένα όσο λίγα φρούτα με τη ζωή στην Ελλάδα, δίνουν χρώμα, άρωμα και γεύση όπου και αν χρησιμοποιηθούν. Ξύσμα πορτοκαλιού στα μελομακάρονα των παραδοσιακών, γκρέιπφρουτ για την trendy δίαιτα των κυριών, μοσχολέμονο για το mojito του Νεοέλληνα, λικέρ κουμ κουάτ για τους τουρίστες στην Κέρκυρα και, τέλος, για σχεδόν όλα τα παιδιά, η φωνή της Ελληνίδας μάνας που πάντα ρωτάει: «Να σου στύψω μια πορτοκαλάδα;»
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία τα εσπεριδοειδή ήταν το δώρο που έκανε η Γαία στο γάμο του Δία με την Ήρα. Το θείο αυτό δώρο καλλιεργήθηκε στον κάμπο των Χανίων, μακριά από τους ανθρώπους, στον κήπο των Εσπερίδων. Οι καρποί των δέντρων, τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων τα οποία έκλεψε ο Ηρακλής, δεν ήταν παρά απλά πορτοκάλια. Επιχειρώντας μια… λιγότερο μυθολογική προσέγγιση, η καταγωγή των εσπεριδοειδών προέρχεται από κάποιες περιοχές της Νοτιοανατολικής Ασίας, με την Ινδία να θεωρείται η πρώτη χώρα στην οποία καλλιεργήθηκαν.
Τα εσπεριδοειδή είναι μια μεγάλη κατηγορία φρούτων που ανήκουν στην οικογένεια Ruteceae και παράγουν καρπούς με διαφορετικές γεύσεις, οι οποίες κυμαίνονται από το γλυκό και το ξινό μέχρι το πικρόξινο και το πικρό. Τα δέντρα των εσπεριδοειδών είναι ακανθώδη, με μικρό σχετικά ύψος, αειθαλή και αναπτύσσονται σε κλίματα τροπικά και ημιτροπικά, ενώ λατρεύουν το κλίμα της Μεσογείου. Η απότομη παγωνιά και με μεγάλη διάρκεια πτώση της θερμοκρασίας τα καταστρέφει.
Διατροφική αξία – ευεργετικές ιδιότητες
Η σημασία τους στη διατροφή είχε παρατηρηθεί από αρχαιοτάτων χρόνων, με τους Αιγύπτιους να τα έχουν χρησιμοποιήσει στην ιατρική τους και τον Ιπποκράτη να αναφέρεται συχνά στις ευεργετικές ιδιότητές τους. Στην πιο σύγχρονη εποχή τα οφέλη της κατανάλωσης εσπεριδοειδών άρχισαν να φαίνονται από τους ναυτικούς του 16ου και 17ου αιώνα, οι οποίοι υπέφεραν από σκορβούτο, αβιταμίνωση δηλαδή, την οποία καταπολεμούσαν με την κατανάλωση πορτοκαλιών και λεμονιών.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 έγινε επίσημα γνωστό ότι η δράση των εσπεριδοειδών οφείλεται σε μια άγνωστη ως τότε ουσία, το ασκορβικό οξύ, διάσημη πλέον σήμερα και γνωστή ως βιταμίνη C. Σήμερα, βέβαια, γνωρίζουμε ότι τα οφέλη των εσπεριδοειδών δεν περιορίζονται μόνο στη βιταμίνη C. Περιέχουν επίσης σημαντικές ποσότητες φολικού οξέως που ανήκει στο σύμπλεγμα των βιταμινών Β, πηκτίνη (μια διαλυτή φυτική ίνα που φέρεται να μειώνει τα επίπεδα χοληστερόλης), πολλά μέταλλα και ιχνοστοιχεία, φυτικές ίνες και πολλές ακόμη χρήσιμες και ωφέλιμες για τον οργανισμό ουσίες με έντονη αντιοξειδωτική δράση, όπως τα φλαβονοειδή, τα λιμονοειδή και τα καροτενοειδή.
Η δράση των πορτοκαλιών κυρίως αλλά και των άλλων εσπεριδοειδών έχει συσχετιστεί με την πρόληψη ασθενειών όπως ο καρκίνος, η στεφανιαία νόσος, ο διαβήτης, ο καταρράκτης, η αρθρίτιδα, η νόσος του Αλτσχάιμερ και οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου. Τέλος, τα πορτοκάλια έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες, λιπαρές ουσίες και υδατάνθρακες, και είναι κατάλληλα για δίαιτες και όσους προσέχουν τη διατροφή τους.
Μια γλυκιά οικογένεια
Στη μεγάλη και ευτυχισμένη οικογένεια των εσπεριδοειδών ανήκουν το πορτοκάλι, το λεμόνι, το γλυκολέμονο ή lime, το μανταρίνι, το νεράντζι, το κίτρο, η φράπα, το περγαμόντο και το κουμ κουάτ. Καλλιεργούνται ιδιαίτερα στην Αμερική, την Ισπανία, τη Νιγηρία, τη Βραζιλία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ινδία, τη Β. Αφρική, την Ελλάδα, την Τουρκία, το Ισραήλ και σε πολλές άλλες περιοχές του πλανήτη.
Μεγάλες εκτάσεις εσπεριδοειδών στην Ελλάδα καλλιεργούνται στην Άρτα, το Άργος, την Κρήτη, τη Σπάρτη, τη Χίο τον Βόλο, την Αττική, την Εύβοια και πολλά νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου. Μια και οι καλλιέργειες είναι ιδιαίτερα αποδοτικές, ειδικά με τις συνθήκες που έχουμε στη χώρα μας, οι καλλιέργειες έχουν εντατικοποιηθεί και υπάρχει αντίστοιχη βιομηχανική εκμετάλλευση τόσο σε μαζικό επίπεδο όσο και σε μικρούς συνεταιρισμούς που παρασκευάζουν χυμούς, μαρμελάδες και γλυκά του κουταλιού. Στην Ελλάδα, η κατά κεφαλή κατανάλωση των προϊόντων εσπεριδοειδών ανά έτος είναι κατά προσέγγιση 18 κιλά πορτοκάλια, 5 κιλά λεμόνια και 3 κιλά μανταρίνια. Επιμένουμε ελληνικά!
ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ
Συνολικά υπάρχουν πάνω από 150 διαφορετικές ποικιλίες πορτοκαλιού σε όλο τον κόσμο. Στην Ελλάδα καλλιεργούνται κυρίως οι εξής:
Χίου: Μικρά πορτοκάλια με πολλά κουκούτσια, ανθεκτικά στη μεταφορά.
Άρτας: Μέτρια σε μέγεθος πορτοκάλια, με λεπτή φλούδα και εξαιρετικό άρωμα.
Valencia: Ισπανική ποικιλία που ωριμάζει την άνοιξη, προσαρμόζεται σε πολλές εδαφικές συνθήκες και δίνει πορτοκάλια εξαιρετικής ποιότητας.
Μέριλιν: Διάσημη ποικιλία με πολύ ζουμερούς και αρωματικούς καρπούς.
Σουλτανί του Φόδελε: Μεγάλα πορτοκάλια με χοντρή φλούδα που ξεκολλάει εύκολα και νόστιμη σάρκα.
Σαγκουίνι: Γνωστή και ως αιματόσαρκος ποικιλία, όνομα που κέρδισε από τη χαρακτηριστική κόκκινη σάρκα των καρπών της. Πολύ γλυκά πορτοκάλια, εξαιρετικός χυμός σε γεύση και εμφάνιση.
ΛΕΜΟΝΙΑ
Οι κυριότερες ποικιλίες λεμονιού που καλλιεργούνται στην Ελλάδα είναι τα Εύρηκα, Λισαβόνας, Μέγερ, Μαγληνή, Καρυστινή και Αδαμοπούλου.
ΜΑΝΤΑΡΙΝΙΑ
Πιο σύνθετα είναι τα πράγματα με τα μανταρίνια, που έχουν πολλά ονόματα και τα περισσότερα αναφέρονται σε διασταυρώσεις ανάμεσα στη μανταρινιά και σε άλλα εσπεριδοειδή. Τα περισσότερα μανταρίνια ανήκουν στις ποικιλίες satsuma, κλημεντίνες, tangor, που είναι διασταύρωση ανάμεσα σε πορτοκάλι και μανταρίνι, ενώ υπάρχουν και τα rangpur, που αποτελούν υβριδική διασταύρωση μανταρινιών και λεμονιών. Άλλες δημοφιλείς ποικιλίες που προτιμούνται ειδικά στη Νότια Πελοπόννησο είναι οι Encore, Minneola, Fortune, Page, Mandora.
…ΚΑΙ ΣΙΑ
Στη χώρα μας καλλιεργούνται διάφορες ποικιλίες γκρέιπφρουτ, με τις πιο κατάλληλες να είναι οι έγχρωμες Red Blush και Star Ruby και η λευκόσαρκη March Seedless. Λιγότερο δημοφιλής η νεραντζιά, της οποίας καλλιεργούνται συνήθως οι ποικιλίες Brazilian και Bitter sweet. Πιο σπάνιο το κουμ κουάτ, καλλιεργείται στην Κέρκυρα από το 1924, όταν το έφερε στο νησί ο Άγγλος ταξιδευτής Μέρλιν, ο ίδιος που έφερε και τα ομώνυμα πορτοκάλια. Πρόκειται για μια κινέζικη ποικιλία μικρού πορτοκαλιού με λεπτό, ντελικάτο άρωμα, ιδανικό για την παρασκευή λικέρ και γλυκών κουταλιού.
Μπόλιασμα
Μια σχεδόν «μαγική» διαδικασία κατά την οποία μπορείς να μετατρέψεις τη νεραντζιά σε πορτοκαλιά ή λεμονιά. Οι πιο συνηθισμένος τρόπος είναι το κέντρωμα, κατά το οποίο κόβονται τα κλαδιά κάθετα, πολύ κοντά στον κορμό, και κατόπιν πολύ προσεκτικά ανασηκώνεται ο φλοιός και τοποθετούνται τα κεντράδια, βλαστοί από την πορτοκαλιά ή τη λεμονιά ανάλογα. Κατόπιν, το σημείο τυλίγεται σφιχτά, καλύπτεται με λάσπη για σταθερή υγρασία μέχρι να πιάσουν τα κεντράδια και μετά… υπομονή. Είναι η πιο συνηθισμένη διαδικασία αναπαραγωγής, ξεκινώντας τις φυτείες με σπόρο νεραντζιάς και, φυσικά, αποτελεί μια ιεροτελεστία για τους μάστορες του χώρου.
Χρήσιμες πληροφορίες
Επιστήμονες και γιατροί συστήνουν να καταναλώνουμε καθημερινά 2 φρούτα και 1 ποτήρι φυσικό χυμό πορτοκαλιού. Σε περίπτωση που προτιμάτε συσκευασμένους χυμούς αντί για φυσικό, να θυμάστε ότι η φυσική βιταμίνη C κάνει κατά 35% καλύτερη απορρόφηση από τη συνθετική. Να διαλέγετε σφιχτά πορτοκάλια, βαριά για το μέγεθός τους, για να έχουν περισσότερο χυμό. Για ένα φυσικό αρωματικό χώρου, καρφώστε γαρίφαλα σε ένα πορτοκάλι μέχρι να γεμίσει η επιφάνειά του κι αφήστε το πάνω στο καλοριφέρ ή δίπλα στο τζάκι.
