Η ανάγκη διασφάλισης της τροφής γίνεται όλο και πιο επιτακτική. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, οι πολιτικές που αλλάζουν συνεχώς, η συνεχής άνοδος των τιμών και άλλοι, εξίσου σημαντικοί, παράγοντες αποδεικνύουν καθημερινά ότι θα πρέπει να λάβουμε τα απαραίτητα μέτρα. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, η καλλιέργεια τροφίμων σε θερμοκήπια έρχεται στο προσκήνιο για να δώσει άμεσες λύσεις, να μειώσει τις αποστάσεις και να καλύψει τα κενά που δημιουργεί η εποχικότητα. Ωστόσο, πολύς ντόρος γίνεται για το αν και κατά πόσο είναι νόστιμες και θρεπτικές οι τροφές που παράγονται και σε πιο βαθμό μπορούν να στηρίξουν την μαζική εστίαση με φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές.

Για να μας λυθούν όλες οι απορίες, επικοινωνήσαμε με τον κ.Χρήστο Δ. Κατσάνο, σύμβουλο Ολικής Διαχείρισης Θερμοκηπίου & Φάρμας, executive director της DKG Group, και μας έδωσε απαντήσεις για όλα όσα μας προβληματίζουν.

1. Τι είναι τελικά ένα σύγχρονο θερμοκήπιο; Πόσο απέχει από την εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας;
Ένα σύγχρονο θερμοκήπιο, θα μπορούσε να πει κανείς, είναι ένας χώρος όπου κυριαρχεί η 5η εποχή. Αυτή της μόνιμης… άνοιξης!!! Από τεχνικής άποψης, είναι ένας σκεπασμένος χώρος από πλαστικό ή γυαλί, που έχει σύστημα θέρμανσης και ψύξης, κουρτίνες σκίασης, υπολογιστές διαχείρισης του κλίματος και μηχανήματα άρδευσης-θρέψης των φυτών. Από πλευράς βιοποικιλότητας, έχει μέσα φυτά διαφόρων καλλιεργειών, μέλισσες γονιμοποίησης των ανθών, ωφέλιμα έντομα που κρατούν σε ισορροπία τους εχθρούς τους και φυσικά ανθρώπους που εργάζονται πάνω στο κλάδεμα των βλαστών, των φύλλων και φυσικά στη συγκομιδή των καρπών. Κάποιοι λένε – και εγώ το υποστηρίζω – ότι είναι ίσως η ομορφότερη εργασία. Κι αυτό γιατί ποτέ ο χώρος του θερμοκηπίου δεν είναι ίδιος· τα φυτά κάθε μέρα βρίσκονται σε άλλο στάδιο, κάτι που κρατά τους εργαζομένους μακριά από τη «βαρεμάρα»!

Δίπλα στο χώρο παραγωγής, θα δει κανείς χώρους για τους εργαζομένους, ψυγεία που φιλοξενούν τους καρπούς μέχρι να μεταφερθούν, αλλά και κάδους με υπολείμματα της καλλιέργειας που περιμένουν να μεταφερθούν σε μονάδα κομποστοποίησης, όπου θα παραχθεί κόμποστ που θα χρησιμοποιηθεί ξανά στη γεωργία ώστε να βελτιώσει την υγεία των εδαφών, εφαρμόζοντας έτσι στην πράξη την κυκλικότητα. Τέλος, περί των χώρων του θερμοκηπίου, θα παρατηρήσει κανείς μεγάλες δεξαμενές νερού της βροχής, που χρησιμοποιείται για την άρδευση των καλλιεργειών.

2. Πώς επηρεάζει ένα θερμοκήπιο τη γεύση και τη θρεπτική αξία του προϊόντος;
Πάρα πολύ – προς τη σωστή κατεύθυνση. Και εξηγούμαι. Η γεύση έχει ως πρώτο προαπαιτούμενο τον ήλιο. Όπου επικρατεί ηλιοφάνεια, οι καρποί ολοκληρώνουν τον βιολογικό τους κύκλο πάνω στο φυτό και έχουν περισσότερες πιθανότητες να έχουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που ζητά ο χρήστης τους (καταναλωτής). Αν υπάρχει ηλιοφάνεια, τότε ο δεύτερος πυλώνας έχει να κάνει με τη θρέψη των καλλιεργειών. Στο θερμοκήπιο έχουμε επιτύχει σχεδόν την απόλυτη ισορροπία, οπότε στα σύγχρονα θερμοκήπια η γεύση είναι η καλύτερη που μπορεί να δώσει η καλλιεργούμενη ποικιλία. Κι αυτό έχει να κάνει τόσο με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά (οσμή, γεύση, συνεκτικότητα), όσο κυρίως με τη θρεπτική τους αξία, που είναι υψηλότατη.

3. Καλλιεργούνται φυτά εκτός εποχής ή φυτά χωρίς εποχή; Πού μπαίνει η διατροφική λογική;
Δεν θα πρέπει να συγχέουμε τη γεωργία με τη λαχανοκομία. Και για να το απλοποιήσω: γεωργία είναι αυτή που έχει μία συγκομιδή το έτος (βλέπε δένδρα, αροτριαίες καλλιέργειες) και λαχανοκομία αυτή που έχουμε συγκομιδή κάθε εβδομάδα. Αν τα κηπευτικά τα είχαμε συνηθίσει να καλλιεργούνται σε κάποιες εποχές, μέσω του θερμοκηπίου έχουμε τη μόνιμη εποχή, την άνοιξη όπως προείπαμε. Αν στην εποχή που βρισκόμαστε δεν θέλουμε να γευτούμε κάτι που καλλιεργείται την άνοιξη, τότε υπάρχουν αρκετές άλλες επιλογές. Βέβαια, στη σημερινή διατροφική πρακτική, οι φυτικές ίνες παίζουν σημαντικό ρόλο, οπότε τα λαχανικά μπορούν να καταναλώνονται όλο τον χρόνο.

4. Γιατί να εμπιστευτούμε ένα προϊόν θερμοκηπίου;
Η εμπιστοσύνη δεν έχει να κάνει με το αν ένα φρούτο ή λαχανικό καλλιεργείται σε θερμοκήπιο ή όχι. Η εμπιστοσύνη έχει να κάνει με τον άνθρωπο που κάνει την παραγωγή. Είτε αυτός είναι ένας παραγωγός, είτε μια επιχείρηση. Η φήμη της επιχείρησης, οι πιστοποιήσεις της και φυσικά τα προϊόντα της είναι αυτά που κερδίζουν την εμπιστοσύνη σε βάθος χρόνου. Σε γενικές γραμμές, ένα καλά εξοπλισμένο θερμοκήπιο συγκεντρώνει περισσότερες πιθανότητες να παράγει τρόφιμα ασφαλή και υψηλότερης θρεπτικής αξίας.

5. Ποιο είναι το αποτύπωμα ενός θερμοκηπίου στο περιβάλλον; Είναι τελικά πιο βιώσιμη μέθοδος από άλλες;
Δική μου πίστη, τόσο ως άνθρωπος όσο και ως επιστήμονας και επαγγελματίας, είναι ότι το σύγχρονο θερμοκήπιο θα είναι η ιδανική επιλογή επιχείρησης τροφίμου το 2030. Κι αυτό γιατί απαντά στις 3 βασικές αρχές: πρώτον, ότι θα είναι αειφόρο· δεύτερον, ότι θα έχει μικρό αποτύπωμα άνθρακα· και τρίτον, τα προϊόντα του θα είναι όχι απλά ασφαλή, αλλά και θρεπτικά, μιας και όλες οι πρακτικές κινούνται προς την κατεύθυνση της ESG (Environment, Society, Governance) προσέγγισης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Να θυμίσουμε εδώ, ότι ο μόνος τρόπος μείωσης του διοξειδίου του άνθρακα είναι η απορρόφησή του από τα φυτά. Αρκεί να φανταστεί κανείς ότι σε ένα στρέμμα θερμοκηπίου αναπτύσσονται 2.500 φυτά σε ύψος 4-5 μέτρων – άρα εύκολα μπορεί να συμπεράνει πόσο κοντά στη βιωσιμότητα βρίσκεται το θερμοκήπιο. Επιπλέον, η άρδευση γίνεται με τόση ακρίβεια που, για να κατανοήσει κανείς: σε υπαίθρια καλλιέργεια απαιτούνται 60-80 λίτρα νερού ανά κιλό τομάτας, ενώ σε θερμοκήπιο περίπου 20 λίτρα.

6. Η λέξη «υδροπονία» ακούγεται «ύποπτη» στον καταναλωτή. Τι απαντάτε;
Δεν θα το έλεγα. Οι τομάτες υδροπονίας στα δημοπρατήρια της Κρήτης πληρώνονται στον παραγωγό 15-20% περισσότερο σε σχέση με τις υπόλοιπες που παράγονται εκτός υδροπονίας. Μάλιστα, να θυμίσουμε ότι η υδροπονία – που είναι ένας παγκόσμιος όρος με ελληνική ρίζα – ήταν γνωστή ήδη από τους κρεμαστούς κήπους της Βαβυλώνας, όπου τα φυτά αρδεύονταν με τη μέθοδο της υδροπονίας. 20-25 χρόνια πριν, υπήρχε κάποια συζήτηση πάνω σε αυτό, κυρίως επειδή όλες οι τομάτες στο κουτί ήταν ίδιου μεγέθους, κάτι που στους αμύητους μπορούσε να φανεί ύποπτο: πώς γίνεται όλοι οι καρποί να είναι ίδιοι; Χωρίς όμως να γνωρίζουν ότι οι καρποί είναι διαφορετικοί – απλώς συσκευάζονται κατά μέγεθος. Σήμερα, τόσο στις λαϊκές αγορές, όσο και στα ράφια αλυσίδων λιανεμπορίου, τα προϊόντα υδροπονίας θεωρούνται υψηλότερης αξίας.

7. Τι πρέπει να κοιτάζει ο καταναλωτής στη συσκευασία ή στο ράφι όταν αγοράζει προϊόν θερμοκηπίου;
Για να βοηθήσω τη σκέψη σας, θα ήθελα να κατηγοριοποιήσω κάπως διαφορετικά το θέμα. Θεωρώ ότι τόσο τα φρούτα, όσο και τα κηπευτικά, δεν είναι απλά αγροτικά προϊόντα, αλλά τρόφιμα και μάλιστα υψηλής διατροφικής αξίας. Ως εκ τούτου, ο αγοραστής/χρήστης (δεν μου αρέσει ο όρος «καταναλωτής») έχει πιο εύκολο δρόμο.
Άπαξ και αυτό που ονομάσατε «προϊόν θερμοκηπίου» είναι στην ουσία ένα τρόφιμο με σχετικά μικρή διάρκεια ζωής, μπορεί να κάνει ό,τι και με τα υπόλοιπα τρόφιμα: να ψάχνει τον παραγωγό, να βλέπει τις πιστοποιήσεις του και να αξιολογεί το τρόφιμο στη διάρκεια του χρόνου.

8. Υπάρχουν θερμοκηπιακά προϊόντα που αξίζει να τα επιλέγει κανείς σταθερά όλο τον χρόνο;
Στα θερμοκήπια δεν παράγονται πολλά τρόφιμα. Εμείς, ως εταιρεία, έχουμε αναπτύξει περίπου 16 τέτοια τρόφιμα, τα οποία όμως είναι πολύ κοντά στις τομάτες, τα αγγούρια, τις πιπεριές, τα κολοκύθια. Άρα, όλα αυτά προτείνω να τα καταναλώνει κανείς όλο τον χρόνο – χωρίς να τα συνδέει με την εποχή που έχει στο μυαλό του.

9. Μπορεί ένα προϊόν θερμοκηπίου να γίνει premium; Να έχει ιστορία, brand, terroir;
Βεβαίως. Premium είναι οτιδήποτε χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα. Κι αυτό ο δημιουργός του το επικοινωνεί – από τη συσκευασία, έως τις γευστικές δοκιμές. Όσον αφορά στο terroir με τη στενή έννοια του όρου, όχι – μιας και οι συνθήκες που επικρατούν μέσα στο θερμοκήπιο δεν έχουν να κάνουν με τις μεταβολές του καιρού ή του τόπου. Με την έννοια όμως της φροντίδας, ναι.
Να θυμίσουμε ότι όταν πρωτολανσάραμε τις κόκκινες τομάτες στην αγορά, ήταν μια πρωτοπορία για εμάς. Και τότε (αρχές του 1990), οι συνθήκες διατήρησης ήταν περιορισμένες και έπρεπε να συγκομιστούν πράσινες από το φυτό, ώστε να προλάβουν να ωριμάσουν μέχρι να φτάσουν στο πιάτο.

Στις αρχές του 2010, θυμάμαι όταν λανσάραμε το πρώτο snack τοματάκι από τη Σάμο, οι χρήστες έδειξαν τρομερό ενδιαφέρον γιατί, για πρώτη φορά, είδαν την τομάτα ως φρούτο και όχι ως λαχανικό. Σήμερα υπάρχουν αρκετές επωνυμίες στην αγορά, οι οποίες μπορούν να συγκριθούν με ΠΟΠ προϊόντα διαφορετικών περιοχών.

10. Πώς συνδέεται η παραγωγή σε θερμοκήπια με την ανάγκη για επισιτιστική επάρκεια σε έναν κόσμο που αλλάζει;
Το 2020, με την παρουσία του κορωνοϊού, τέθηκε για πρώτη φορά σοβαρά το θέμα της επάρκειας τροφής. Θυμάμαι ότι ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας είχε επισκεφθεί θερμοκήπια, ευχαριστώντας τους παραγωγούς για τη σημαντική συμβολή τους στην επάρκεια τροφής – και μάλιστα υψηλής διατροφικής αξίας.
Ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας συνέτεινε στο να ξανασκεφτούμε το θέμα της επισιτιστικής κρίσης και να κατανοήσουμε ότι η τροφή δεν έχει μόνο θερμιδική διάσταση αλλά και θρεπτική.
Τα θερμοκήπια – και μάλιστα τα σύγχρονα, όπου η Υδροπονία, το Internet of Things, η επιστημονική γνώση και η φροντίδα στην καλλιέργεια συνδυάζονται – μπορούν, για μένα, να αποτελέσουν μία από τις πιο δυνατές λύσεις σε αυτό το θέμα.