Του Αντώνιου Δημητρακόπουλου
Διευθυντή Γ΄ Παθολογικού Τμήματος, Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center
www.pathologia.eu
Σήμερα, τα προβιοτικά εμφανίζονται όλο και συχνότερα στα ράφια των σούπερ-μάρκετ. Γιαούρτια που υπόσχονται να επαναφέρουν την ισορροπία στο σώμα, ροφήματα όπως το kombucha, του οποίου η κακή γεύση είναι το τίμημα για ασαφείς επιδράσεις στην υγεία, καθώς και αρκετά χάπια με αντίστοιχα αποτελέσματα. Υπάρχουν, ωστόσο, δεδομένα που επιβεβαιώνουν τις θεραπευτικές δράσεις των προβιοτικών; Ας δούμε, τις πραγματικές επιδράσεις τους, σύμφωνα με στοιχεία ερευνών σε απλές διαταραχές του γαστρεντερικού μέχρι σοβαρότερες παθήσεις.
Τι είναι τα προβιοτικά;
Ο όρος «προβιοτικά» αναφέρεται σε ζωντανούς μικροοργανισμούς οι οποίοι σε κατάλληλες ποσότητες μπορούν να προσφέρουν οφέλη στον ξενιστή τους. Τα είδη προβιοτικών που έχουν μελετηθεί περισσότερο για τον άνθρωπο είναι κυρίως το Lactobacillus, το Bifidobacterium και το Saccharomyces. Η αποτελεσματικότητα των προβιοτικών σαν θεραπευτικά σκευάσματα εξαρτάται άμεσα από τη δόση, τη διάρκεια χρήσης τους καθώς και μία σειρά άλλων παραγόντων. Ο τρόπος με τον οποίο δρα το κάθε προβιοτικό είναι ιδιαίτερα πολύπλοκος και διαφέρει για το κάθε είδος. Εκτιμάται ότι τα προβιοτικά αποτρέπουν την εγκατάσταση παθογόνων βακτηριδίων, βελτιώνουν τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος στο έντερο και επιδιορθώνουν τη διαπερατότητά του.
Τα προβιοτικά στο γαστρεντερικό σύστημα
Τα προβιοτικά παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανοσολογική ισορροπία του γαστρεντερικού σωλήνα και την ευεργετική ποικιλία της μικροβιακής του χλωρίδας. Οι βιομηχανίες υγείας και τροφίμων, στηριζόμενες σε αυτή τη σχέση, έχουν δημιουργήσει μία σειρά προϊόντων που υποστηρίζουν ότι έχουν δράσεις προβιοτικών. Αποτέλεσμα είναι σήμερα 1 στους 5 κατοίκους των ΗΠΑ να λαμβάνει προβιοτικά για να αντιμετωπίσει διαταραχές του γαστρεντερικού συστήματος. Αν και τα αποτελέσματα ερευνών για την δράση των προβιοτικών ποικίλλουν, η εμπιστοσύνη των καταναλωτών σε αυτά δεν είναι εντελώς λανθασμένη.
Δράσεις στα συχνότερα προβλήματα του γαστρεντερικού
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν πόσο συχνές είναι οι λειτουργικές διαταραχές του γαστρεντερικού, καθώς και τα χρήματα που ξοδεύονται για την αντιμετώπισή τους, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τα περισσότερα στοιχεία για τις δράσεις των προβιοτικών αφορούν την αντιμετώπιση καθημερινών ενοχλήσεων από το σύστημα αυτό. Ιδιαίτερα ισχυρά είναι τα δεδομένα που υποστηρίζουν τη δράση των προβιοτικών στη δυσκοιλιότητα. Τα γιαούρτια που περιέχουν Bifidobacterium λειτουργούν ακριβώς με τον τρόπο που διαφημίζονται. Η κατανάλωσή τους αυξάνει τη συχνότητα της αφόδευσης και μειώνει τη σχετική συμπτωματολογία, όπως τον πόνο. Μία άλλη έρευνα μικρής κλίμακας (32 ασθενών) έδειξε ότι το προβιοτικό Bifidobacterium longum BB536 μπορεί να βοηθήσει επίσης στη μέτρια υπερχοληστερολαιμία με τους ασθενείς να παρουσιάζουν μείωση τόσο στα επίπεδα της ολικής όσο και της χαμηλής πυκνότητας χοληστερόλης.
Δυστυχώς, η πεποίθηση ότι τα προβιοτικά βοηθούν στην απώλεια βάρους δεν στηρίζεται από ισχυρά δεδομένα. Χρειάζεται να γίνουν περισσότερες και πιο λεπτομερείς έρευνες για να επιβεβαιωθεί ο ισχυρισμός αυτός.
Τα προβιοτικά στη θεραπεία της διάρροιας
Σύμφωνα με μία μελέτη της βιβλιογραφίας που έγινε το 2017, τα προβιοτικά είναι ιδανικά για την αντιμετώπιση διαφόρων μορφών διάρροιας. Ειδικότερα, για τη διάρροια που σχετίζεται με τη χρήση αντιβιοτικών, αρκετές έρευνες έδειξαν ότι τα παιδιά που λάμβαναν προβιοτικά είχαν 11% μειωμένο κίνδυνο να παρουσιάσουν διάρροια σε σχέση με αυτά που δεν λάμβαναν. Ο Lactobacillus rhamnosus και το Saccharomyces boulardii ήταν τα πλέον αποτελεσματικά είδη για αυτό το σκοπό. Δύο έρευνες έδειξαν ότι τα προβιοτικά μειώνουν, επίσης, την εμφάνιση διάρροιας από Clostiridium difficile κατά 60%. Ωστόσο, δεν φάνηκε να μειώνουν τις λοιμώξεις από το βακτηρίδιο αυτό. Τα προβιοτικά είναι ένας καλός στρατιώτης στη μάχη ενάντια στο C. difficile. Σύμφωνα με εργαστηριακά ευρήματα, ο συνδυασμός του Lactobacillus reuteri με γλυκερίνη παρήγαγε έναν αντιβακτηριδιακό παράγοντα που στοχεύει εκλεκτικά τη λοίμωξη από αυτό το βακτηρίδιο.
Ελκώδης κολίτιδα και Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
Για την εκλώδη κολίτιδα, δεδομένα από 23 τυχαιοποιημένες μελέτες έδειξαν ότι τα προβιοτικά μείωσαν τις εξάρσεις της νόσου κατά 12%. Τα προβιοτικά πρέπει να χορηγούνται αμέσως όταν εμφανίζονται τα συμπτώματα της μίας έξαρσης μέχρι την υποχώρησή τους. Ειδικότερα το VSL#3, ένα μείγμα 8 στελεχών από βακτηρίδια που παράγουν γαλακτικό οξύ, είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό γι’αυτό το σκοπό. Για το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι τα προβιοτικά μειώνουν τα συμπτώματα της νόσου, βελτιώνουν την ποιότητα ζωής του ασθενούς καθώς και την πιθανότητα επιτυχίας της θεραπευτικής αγωγής. Τα δεδομένα αυτά, ωστόσο, πρέπει να επιβεβαιωθούν από περισσότερες έρευνες.
Νόσος Crohn και παγκρεατίτιδα
Συγκριτικά, τα στοιχεία για τη χρήση προβιοτικών στη νόσο Crohn δεν είναι τόσο ισχυρά. Αρκετές έρευνες με μεγάλο αριθμό εθελοντών δεν έχουν καταφέρει να αποδείξουν ότι η χρήση προβιοτικών αυξάνει τη διάρκεια των περιόδων ύφεσης ή βοηθά στην πρόληψη των υποτροπών της νόσου μετά τη χειρουργική αντιμετώπισή της.
Αντίστοιχα είναι τα αποτελέσματα για την οξεία παγκρεατίτιδα. Δεν έχει αποδειχθεί από κάποια έρευνα ότι τα προβιοτικά μειώνουν τη συχνότητα εμφάνισης της νόσου, την πιθανότητα χειρουργείου ή τη θνησιμότητα.
Ηπατική νόσος
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα 14 ερευνών τα προβιοτικά βοηθούν στην κλινική αντιμετώπιση της ηπατικής εγκεφαλοπάθειας. Περιορίζουν σημαντικά τα συμπτώματα των πρώιμων σταδίων της νόσου και μειώνουν την πιθανότητα μετάπτωσης σε επόμενα στάδια. Μειώνουν επίσης τα ποσοστά νοσηλειών, ωστόσο δεν φάνηκε να επηρεάζουν τη θνησιμότητα από τη νόσο. Μέχρι σήμερα, καμία έρευνα δεν έχει δείξει ότι τα προβιοτικά μπορεί να έχουν θεραπευτική δράση σε κάποια άλλη ασθένεια του ήπατος όπως η μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος ή η μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα.
Νεκρωτική εντεροκολίτιδα
Η νεκρωτική εντεροκολίτιδα, μία πάθηση που προκαλεί βλάβες στον εντερικό σωλήνα πρόωρων νεογνών που δεν θηλάζουν, είναι μία ακόμα νόσος στην οποία τα προβιοτικά προσφέρουν ξεκάθαρα οφέλη. Δύο μελέτες έχουν δείξει ότι τα προβιοτικά μειώνουν σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης και τη θνησιμότητα από τη νόσο αυτή. Οι ερευνητές συνιστούν ότι όσο υπάρχει κίνδυνος για νεκρωτική εντεροκολίτιδα πρέπει να χορηγούνται προβιοτικά.
Ψυχοβιοτικά
Τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι τα προβιοτικά έχουν χρήσεις και σε άλλα συστήματα εκτός του γαστρεντερικού. Τα προβιοτικά, σήμερα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση ψυχικών διαταραχών, καθώς έχει αποδειχθεί συσχέτιση μεταξύ της υγείας του εντέρου και του εγκεφάλου. Σύμφωνα με νέα δεδομένα, η μικροβιακή χλωρίδα του εντέρου επικοινωνεί με τον εγκέφαλο μέσω ορμονών, μέσω του ανοσοποιητικού συστήματος ή ακόμα και άμεσα (πχ. με νευροδιαβιβαστές στο έντερο που επικοινωνούν με τον εγκέφαλο μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου). Η οδός αυτή έχει γεννήσει τα ψυχοβιοτικά, φάρμακα τα οποία βελτιώνουν τη λειτουργία του εγκεφάλου προκαλώντας αλλαγές στη μικροβιακή χλωρίδα του εντέρου.
Κατάθλιψη
Μία από τις πλέον αποτελεσματικές εφαρμογές των ψυχοβιοτικών είναι η αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Στις αρχές του 2017, δημοσιεύτηκαν έρευνες σε ποντίκια που έδειξαν ότι το προβιοτικό Lactobacillus επανέφερε σε φυσιολογικά επίπεδα μία σειρά μεταβολιτών που ενοχοποιούνται για την εμφάνιση κατάθλιψης. Αποτέλεσμα ήταν να βελτιωθεί η ψυχική υγεία και η συμπεριφορά των ποντικών. Τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώθηκαν και σε ανθρώπους λίγο αργότερα. Μία ελεγχόμενη με placebo τυχαιοποιημένη μελέτη, έδειξε ότι το προβιοτικό Bifidobacterium longum NCC3001 περιορίζει σημαντικά την κατάθλιψη σε ασθενείς με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Τέλος, σε ασθενείς με ήπια ή μέτρια κατάθλιψη που δεν είχαν λάβει αγωγή, τα συμπτώματα της νόσου υποχώρησαν σημαντικά μετά από 4 εβδομάδες θεραπείας με προβιοτικά.
Άγχος
Τα προβιοτικά φαίνεται ότι βοηθούν και στην αντιμετώπιση του άγχους. Σε μία έρευνα, χορηγήθηκαν προβιοτικά σε υγιή άτομα χωρίς διαταραχές του θυμικού. Στα άτομα αυτά παρατηρήθηκε μείωση του μηρυκασμού και των επιθετικών σκέψεων. Τα προβιοτικά μειώνουν επίσης το άγχος στους ασθενείς που θα κάνουν χειρουργείο για καρκίνο του λάρυγγα.
Βελτίωση της μνήμης
Αυτή τη στιγμή ερευνάται αν τα ψυχοβιοτικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σε υγιή άτομα για να βελτιώσουν τις νευρολογικές τους επιδόσεις. Η χορήγηση ενός προβιοτικού στελέχους του βακτηριδίου Bifidobacterium longum για 4 εβδομάδες σε μία μικρή ομάδα ανδρών βελτίωσε τη μνήμη τους. Τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής, ωστόσο, δεν επιβεβαιώνονται από μεγάλης κλίμακας έρευνες σε ζώα. Αν και τα προβιοτικά βελτιώνουν τη μνήμη σε ποντίκια που κάνουν κακή δυτική διατροφή, όταν χορηγούνται σε ποντίκια που κάνουν υγιεινή διατροφή προκαλούν έκπτωση της μνήμης.
Τα προβιοτικά στην αντιμετώπιση των λοιμώξεων
Τα προβιοτικά έχουν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν για την αντιμετώπιση λοιμώξεων. Μία έρευνα έδειξε ότι στους ασθενείς που χορηγήθηκαν πρεβιοτικά και προβιοτικά την προηγούμεη ή την ημέρα της μεταμόσχευσης ήπατος, η πιθανότητα μετεγχειρητικών λοιμώξεων μειώθηκε σημαντικά. Άλλη έρευνα έδειξε ότι τα προβιοτικά μειώνουν την πιθανότητα εμφάνισης λοιμώξεων και πνευμονίας από αναπνευστήρα σε ασθενείς στη ΜΕΘ. Δύο πρόσφατες έρευνες συνέδεσαν τη χρήση προβιοτικών με μειωμένο κίνδυνο σήψης σε νεογέννητα και πρόωρα νεογνά. Η σημασία του ευρήματος αυτού είναι τεράστια, ειδικά για τους κατοίκους των αναπτυσσόμενων χωρών. Τέλος, ερευνητές ανακάλυψαν ένα νέο βακτηρίδιο στο μικρωβίωμα του εντέρου. Το βακτηρίδιο αυτό, αν χορηγηθεί σε προβιοτική μορφή, βοηθά στην πρόληψη των λοιμώξεων από τη Listeria, ειδικά σε ευπαθείς ομάδες όπως οι έγκυες και οι ασθενείς που κάνουν χημειοθεραπεία.
Άλλες παθήσεις
Η μάχη των προβιοτικών ενάντια στους παθογόνους μικροοργανισμούς, ωστόσο, δεν στέφεται πάντα με επιτυχία. Τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι η καθημερινή χρήση προβιοτικών δεν βοηθά στην αντιμετώπιση των λοιμώξεων του ανώτερου αναπνευστικού σε ασθενείς με άσθμα. Αντίστοιχα, μία έρευνα σε παιδιά έδειξε ότι η καθημερινή χορήγηση προβιοτικών για 6 μήνες δεν μείωσε τα περιστατικά λοιμώξεων του αναπνευστικού και του γαστρεντερικού συστήματος.
Τα προβιοτικά για την αλλεργία στα φυστίκια
Το καλοκαίρι, μία ομάδα ερευνητών από την Αυστραλία παρατήρησε ότι η χορήγηση προβιοτικών και από του στόματος ανοσοθεραπείας, απευεσθητοποίησε το 70% των εθελοντών για πάνω από 4 χρόνια. Το εύρημα αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, ωστόσο χρειάζεται να επιβεβαιωθεί από περισσότερες και μεγαλύτερης κλίμακας μελέτες.
Το μέλλον στη χρήση των προβιοτικών
Αν και οι θεραπευτικές δράσεις των προβιοτικών φαντάζουν θαυματουργές, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η πλειοψηφία των στοιχείων προέρχεται από σχετικά μικρές έρευνες. Η περιορισμένη γνώση για τους μηχανισμούς δράσης των προβιοτικών είναι ένας ακόμα παράγοντας αβεβαιότητας. Τα αποτελέσματα και οι ενδείξεις, ωστόσο, είναι αρκετά για να διασφαλίσουν ότι η έρευνα θα συνεχιστεί. Νέα προϊόντα με προβιοτικά εμφανίζονται συνεχώς. Για παράδειγμα, ερευνητές από το πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης κατάφεραν να συνθέσουν προβιοτική μπύρα. Η μικροβιακή χλωρίδα διαφόρων αθλητών μελετάται επίσης με σκοπό να παρασκευαστούν νέα προβιοτικά που θα στοχεύουν στην ανάρρωση των μυών και τη βελτίωση της σωματικής λειτουργίας. Μέχρι να έρθει εκείνη η ώρα όμως, ο καλύτερος τρόπος να διατηρήσουμε την υγεία του εντέρου μας, είναι ο επαρκής ύπνος, η σωματική άσκηση και η υγιεινή διατροφή.
