Στις 14 Σεπτεμβρίου, σε ολόκληρη την Ελλάδα, γιορτάζεται η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Είναι μια από τις σημαντικότερες στιγμές του εκκλησιαστικού χρόνου, αλλά και ένα σταυροδρόμι εποχών καθώς τελειώνει το καλοκαίρι, ξεκινά η σπορά, μυρίζει βασιλικό και αρχίζει η χρονιά με πίστη και εγκράτεια.
Του Τιμίου Σταυρού τα έθιμα και οι συνήθειες
Από τον Θεσσαλικό κάμπο και την Ήπειρο μέχρι τα νησιά του Αιγαίου και τα χωριά της Λέσβου και της Λήμνου, η μέρα αυτή ευλογείται στην εκκλησία και συνεχίζεται στο τραπέζι, στο καζάνι, στη συλλογική μνήμη.
Στην Αγιάσο, στη Λήμνο, στο Μακρυχώρι, στις αυλές του Αιγαίου και στις εκκλησιές της ηπειρωτικής Ελλάδας, η 14η Σεπτεμβρίου, πέρα από το θρησκευτικό ορόσημο, είναι η πρώτη πράξη μιας χρονιάς. Πλύσιμο, αγιασμός, προζύμι, σπορά. Και πάντα στο τραπέζι μια κατσαρόλα με φασολάδα, μια φέτα ψωμί και λίγος βασιλικός στο νερό, για να πάει καλά η αρχή.
Στο προζύμι βασιλικός και αγιασμός για το καλό
Σύμφωνα με την παράδοση, όταν η Αγία Ελένη ανακάλυψε τον Σταυρό του Χριστού, στον τόπο εκείνο φύτρωνε βασιλικός. Γι΄αυτό και σε όλα τα μέρη της Ελλάδας, σε κάθε αυλή, κάθε περβάζι και κάθε αυλόπορτα, υπάρχει βασιλικός «για του Σταυρού». Ονομάζεται έτσι γιατί έχει φυτευτεί με σκοπό να πάει στην εκκλησία εκείνη τη μέρα και να αγιαστεί. Μετά τον αγιασμό, μπαίνει στα σπίτια, φυλάσσεται σε εικόνες και χρησιμοποιείται σε πράξεις πίστης.
Η θρησκεία συσχετίζει την παρασκευή του προζυμιού με την γιορτή του Τιμίου Σταυρού, όπου μοιράζονται τα λεγόμενα «Σταυρολούλουδα», δηλαδή ένα ματσάκι βασιλικού με λίγο δεντρολίβανο. Αυτά, κατά την παράδοση, μπαίνουν σε βάζο με νερό, το οποίο στη συνέχεια σουρώνεται και χρησιμοποιείται για την παρασκευή του προζυμιού, προσθέτοντας την ανάλογη ποσότητα από αλεύρι.
Σε πολλά μέρη όπως για παράδειγμα στην Αγιάσο της Λέσβου, οι πιστοί κρατούν τον αγιασμό του Σταυρού και με αυτόν ευλογούν το προζύμι τους. Στη Λήμνο, κάθε νοικοκυρά πηγαίνει στην εκκλησία ένα πήλινο κουμάρι με νερό. Το αφήνει στη μέση της εκκλησίας για να αγιαστεί, και με αυτόν τον αγιασμό φτιάχνει από την αρχή το προζύμι της χρονιάς. Το παλιό προζύμι «σβήνει», ζυμώνοντας με αυτό την τελευταία εβδομάδα πριν τη γιορτή και το αντικαθιστούν.
Τα διάσημα όσπρια του Θεσσαλικού κάμπου
Του Τιμίου Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε
Για τους γεωργούς, η 14η Σεπτεμβρίου σήμαινε και την αρχή της καλλιεργητικής χρονιάς. Η φράση «του Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε» δεν ήταν μεταφορική. Ήταν οδηγία. Την ημέρα αυτή «ανοίγει η γη», λένε σε πολλά μέρη. Οι πρώτοι σπόροι ρίχνονται στο χώμα με αγιασμό, προσευχή και προσδοκία. Σε κάποια νησιά γίνεται τελετουργική σπορά και σταυρώνεται το χωράφι με βασιλικό.
Το φαγητό της μέρας
Την Ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, η εκκλησία έχει θεσπίσει αυστηρή νηστεία ως ένδειξη ταπείνωσης και ευλάβειας. Ο πιστός, βλέποντας τον Σταυρό, θυμάται ότι ο Χριστός θυσιάστηκε για τη σωτηρία του ανθρώπου και καλείται να σταυρώσει τα πάθη του, γι’ αυτό και δεν υπάρχει ούτε κρέας, ούτε ψάρι. Αντίθετα, κυριαρχεί η φασολάδα, ένα φαγητό λιτό αλλά πλήρες με συμβολική σημασία καθώς είναι η πρώτη εμφάνιση των ξερών φασολιών της νέας σοδειάς και μαγειρεύεται σαν ευλογία. Όμως, όταν πέφτει Σάββατο ή Κυριακή, επιτρέπεται το λάδι στο φαγητό οπότε την τιμητική τους έχουν τα λαδερά.
Στο Μακρυχώρι Καβάλας, στήνουν κάθε χρόνο καζάνι με φασολάδα στην αυλή του σχολείου. Μετά τη Θεία Λειτουργία, κάτοικοι και προσκυνητές τρώνε όλοι μαζί από την ίδια κατσαρόλα. Οι παλαιότερες γυναίκες ετοιμάζουν τα όσπρια, οι άντρες τοποθετούν τα καζάνια, μια συλλογική πράξη που ενώνει τη γειτονιά. Στην Ήπειρο, φτιάχνονται νηστίσιμες πίτες. Στη Νάξο ξεκινά η σπορά. Στην Κρήτη, μαγειρεύεται μπριάμ με βασιλικό και λαχανικά εποχής. Παντού, η μαγειρική της ημέρας υπακούει σε έναν άγραφο κανόνα, στη λιτότητα με νόημα.
Πατούδα: Το δημοφιλές κρητικό γλυκό
Από τα πιο δημοφιλή κρητικά γλυκά! Αν και είναι πιο γνωστά στην Ιεράπετρα όπου τα φτιάχνουν τον Δεκαπενταύγουστο, στη Σητεία προσφέρονται κυρίως του Τιμίου Σταυρού, στις 14 Σεπτεμβρίου και ετοιμάζονται με καρπούς από τη νέα σοδειά. Διαβάστε εδώ τη συνταγή της Σιμόνης Καφίρη
Διαβάστε επίσης
Του Τιμίου Σταυρού τα έθιμα με βασιλικό στο χέρι και φασολάδα στο καζάνι
Ωραίος καιρός για φασολάδα! Το εθνικό μας πιάτο σε 13 συνταγές
Λαδερά και όσπρια: 12 συνταγές που θα λατρέψετε
