Τι είναι για σας «το τέλειο γεύμα»; Πόσο μεσογειακή είναι είναι σήμερα η διατροφή στις χώρες της Μεσογείου; Πόσο έχει αλλάξει ο τρόπος, η ποσότητα αλλά και η ποιότητα της διατροφής μας τα τελευταία χρόνια; Πώς σχετίζονται οι τροφές που καταναλώνουμε με την παχυσαρκία, σοβαρές ασθένειες που πλήττουν τον κόσμο αλλά και τη βιωσιμότητα του πλανήτη; Όλα αυτά τα ερωτήματα αλλά και πολλά ακόμα -που μπορεί να μας έχουν απασχολήσει κατά καιρούς ή να μας απασχολούν στην καθημερινότητά μας- τίθενται στο ντοκιμαντέρ «Το τέλειο γεύμα», σε σκηνοθεσία του Αλέξανδρου Μερκούρη.
Μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη, ο οποίος μοιράστηκε μαζί μας τις σκέψεις του, το όραμά του και τις σκέψεις του γύρω από το τέλειο γεύμα.
Φωτογραφία: Άρτεμις Παλάσκα
Λίγα λόγια για το ντοκιμαντέρ
Πρόκειται για ένα μεγάλο project που κράτησε περίπου 6 χρόνια μέχρι να καταλήξει πριν από λίγες μέρες στις κινηματογραφικές αίθουσες. Το τέλειο γεύμα μελετά το ζήτημα της Μεσογειακής διατροφής, με τη βοήθεια επιστημόνων, εθελοντών, αλλά και σεφ. Καθοριστικός ο ρόλος της Μαριάννας Λειβαδιτάκη, που θα μπορούσαμε να πούμε ότι λειτουργεί ως «αφηγήτρια» καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας. Με επίκεντρο την Κρήτη -που θεωρείτο παλιά το κατ’ εξοχήν παράδειγμα της Μεσογειακής Διατροφής, η ταινία μελετά το φαγητό ως μοίρασμα, ανάγκη, καθημερινότητα, αιτία ασθενειών αλλά και «φάρμακο» ενάντια τους. Βασισμένη σε τρέχουσες επιστημονικές έρευνες, η ταινία είναι πιο σύγχρονη από ποτέ, καθώς αποτελεί «τροφή για σκέψη» σε όσους την βλέπουν.
Ένα μεγάλο project 6 ετών, συμπαραγωγή με Γαλλία, Ισπανία και Κορέα
Ο Αλέξανδρος Μερκούρης, με καταγωγή από τη Μεσσηνία, σπούδασε αρχιτεκτονική στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και ενώ ξεκίνησε να εργάζεται ως αρχιτέκτονας, πολύ γρήγορα άρχισε σταδιακά να εμπλέκεται σε διάφορα projects δουλεύοντας σε μια εταιρεία παραγωγής. Το «τέλειο γεύμα» είναι η πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους. Ένα project που διήρκεσε 6 χρόνια, στο οποίο ενεπλάκη σχεδόν από την αρχή.
H αρχική σύλληψη του όλου project ανήκει στην εταιρεία παραγωγής Anemon Productions και η ιδέα ανήκει στη Ρέα Αποστολίδη, τον Γιούρι Αβέρωφ και Ανδρέα Αποστολίδη. Η ιδέα προέκυψε σιγά σιγά, έπειτα από μια σειρά ντοκιμαντέρ με σχετική θεματολογία που είχαν κληθεί να υλοποιήσουν για τον ΣΚΑΙ. Αφού τα ολοκλήρωσαν, άρχισαν να το ψάχνουν περισσότερο, με στόχο να βρουν φορείς που θα στηρίξουν να υλοποιηθεί ένα μεγαλύτερο project, ένα ολόκληρο ντοκιμαντέρ. Γι’ αυτό και ενέπλεξαν εντέλει αρκετές χώρες.
Τον δεύτερο χρόνο μπήκε στην ομάδα ο Αλέξανδρος, δίνοντας τη δική του ματιά στα πράγματα. «Ήταν ένα θέμα με το οποίο δεν είχα ασχοληθεί ξανά και γι αυτό και «θέλησα να το προσεγγίσω από την πλευρά του θεατή. Με το ενδιαφέρον και την περιέργεια που θα το προσέγγιζε ο καθένας από εμάς».
Φωτογραφία: Μιχάλης Κωνσταντάς
Η Μεσογειακή διατροφή ως… τροφή για σκέψη
Όπως μας αποκάλυψε ο Αλέξανδρος Μερκούρης, αυτό που του έκανε μεγάλη εντύπωση ήταν το πόσο δεκτικοί και πρόθυμοι ήταν όλοι να μιλήσουν και να συμμετέχουν στο ντοκιμαντέρ. Ειδικά η επιστημονική και ιατρική κοινότητα αλλά και οι εθελοντές και οι σεφ νιώθουν τεράστια ανάγκη να δείξουν τη δική τους πλευρά, την απέναντι πλευρά απέναντι στη δυτική βιομηχανία του φαγητού. «Είναι άνθρωποι που έχουν αφιερώσει την καριέρα τους, τη ζωή τους γι’ αυτό και μέσω της τέχνης μπορούν να φτάσουν πιο άμεσα στον τελικό αποδέκτη».
«Δουλεύοντας στο project και μιλώντας με τόσους επιστήμονες σε διάφορα σημεία του κόσμου, έμαθα πολλά πράγματα, προβληματίστηκα, αναθεώρησα… Αυτό θέλησε να δείξει και μέσα στην ταινία. Να αποτελέσει τροφή για σκέψη, ώστε να προβληματιστεί ο καθένας ξεχωριστά για το πώς βλέπει το φαγητό, τι αλλαγές θέλει να κάνει ώστε να συμβάλει στην καλύτερη υγεία του αλλά και στην προστασία του πλανήτη.
«Ο στόχος μας ήταν να ξεφύγουμε λίγο από τα κλισέ που θέλουν τη Μεσογειακή διατροφή να είναι μια υγιεινή διατροφή και να σκάψουμε πιο βαθιά το θέμα, να αναλύσουμε τα συστατικά της και να δούμε πώς επιδρούν θετικά στην υγεία μας». Γι’ αυτό και εστιάσανε σε συγκεκριμένα προϊόντα, όπως πχ το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο ή τα λαχανικά και τα οφέλη τους, ανάλογα με το χρώμα τους.
Φωτογραφία: Μιχάλης Μαθιουδάκης
Η επιλογή των χωρών και η έμφαση στην Κρήτη
Αν και υπήρχε ένα σενάριο, επειδή είναι ένα ντοκιμαντέρ με επιστημονικό κορμό, δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί χωρίς την καθοδήγηση ειδικών. Όπως μας ενημέρωσε ο Αλέξανδρος, η Μαίρη Γιαννακούλια είναι εκείνη που ανέλαβε αυτόν τον ρόλο καθώς χρειάζονταν εγκυρότητα και έπρεπε να βασιστούν στις πιο σύγχρονες έρευνες για τη μεσογειακή διατροφή σήμερα.
Να σημειώσουμε ότι η η Μαίρη Γιαννακούλια είναι καθηγήτρια Διατροφής και διαιτητικής συμπεριφοράς στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και ήταν από την αρχή μέχρι το τέλος παρούσα ανά πάσα στιγμή για να δώσει τα «φώτα» της, αν και δεν τη βλέπουμε πουθενά μέσα στο ντοκιμαντέρ.
Και κάπως έτσι έγινε και η επιλογή των χωρών -7 τελικά στο σύνολο μαζί με την Ελλάδα- όπου πραγματοποιήθηκαν τα γυρίσματα. Εννοείται βέβαια ότι εστίασαν σε μεσογειακές χώρες ενώ θέλησαν να δείξουν και πώς ζουν οι άνθρωποι σε αυτές. «Προσπαθήσαμε να δείξουμε κλασικά μεσογειακά τοπία».
Στην Ελλάδα τα γυρίσματα είχαν επίκεντρο την Κρήτη, καθώς υπήρξε το κατ’ εξοχήν παράδειγμα Μεσογειακής Διατροφής. Μετά τον πόλεμο, σε χρόνια μεγάλης φτώχειας, οι ντόπιοι κατάφεραν να αναπτύξουν τον ιδανικό τύπο διατροφής, βασιζόμενοι σε όσα του προσέφερε η φύση. Το γεύμα τους βασιζόταν κυρίως σε φρούτα και λαχανικά, τα οποία συνόδευαν με ελαιόλαδο, όσπρια αλλά και ψάρι. Το κρέας ήταν πιο ακριβό και πιο δυσεύρετο και γι’ αυτό το κατανάλωναν πολύ πιο αραιά. Παράλληλα, επειδή πολλοί ασχολούνταν με χειρωνακτικές εργασίες, έκαναν αναγκαστικά φυσική άσκηση, αρκετά κοπιαστική, η οποία ωστόσο τους συντηρούσε ένα σώμα γεροδεμένο.
Φωτογραφία: Μιχάλης Μαθιουδάκης
Η Μαριάννα Λειβαδιτάκη και ο ρόλος της στο ντοκιμαντέρ
Η ταλαντούχα σεφ Μαριάννα Λειβαδιτάκη, με καταγωγή από την Κρήτη και έδρα το Λονδίνο τα τελευταία χρόνια, έχει επιλεγεί ως το πρόσωπο-κλειδί του ντοκιμαντέρ. Ο λόγος; Ότι η ίδια έχει το ταλέντο να επανασυστήνει τη Μεσογειακή Διατροφή στο Λονδίνο, όπως μας ανέφερε ο Αλέξανδρος Μερκούρης. Παράλληλα, έχει το μεγάλο ατού της καταγωγής της. Γνωρίζει τόπους, γεύσεις, ανθρώπους και έχει μνήμες από το νησί, οπότε ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για να τα αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Μάζεψε τα χόρτα, έφαγε και συνομίλησε με μια αυθεντική Κρητικιά που ζει από ό,τι της δίνει η γη. Την είδαμε στις Αλυκές να μας δείχνει απλό που βγαίνει το αλάτι αλλά και πάνω στη βάρκα με τον πατέρα της, καθώς αναπολούσε τις στιγμές που τον συνόδευε στο ψάρεμα όταν ήταν μικρή. Γιατί το φαγητό είναι πέρα και πάνω από όλα μνήμες και αρώματα αλλά και μοίρασμα.
Κρήτη vs Σουηδία
Τι συμβαίνει όμως στην Κρήτη σήμερα; Όπως βλέπουμε στο ντοκιμαντέρ, η «μητέρα» της Μεσογειακής διατροφής είναι στις μέρες μας η περιοχή με τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας στην Ευρώπη. Και αυτό διότι στο νησί κάνουν πλέον μια διατροφή αρκετά μακριά από τη φύση, με δουλειές βασισμένες στην καθιστική ζωή, με πληθώρα επιλογών στα σουπερμάρκετ. «Και αυτό είναι μεγάλη αντιδιαστολή σε σχέση με το αρχειακό υλικό που έχουμε από τις δεκαετίες του 1950», όπως μας αποκάλυψε ο Αλ. Μερκούρης.
Αντιθέτως, σύμφωνα με τα ευρήματα του ντοκιμαντέρ, η χώρα όπου εφαρμόζεται με μεγαλύτερη επιτυχία η Μεσογειακή διατροφή βρίσκεται μακριά από τη Μεσόγειο. Πρόκειται για τη Σουηδία, η οποία, αναγνωρίζοντας ότι ο μεσογειακός τρόπος ζωής είναι πιο αποτελεσματικός και πιο υγιεινός, αποφάσισε να τον εφαρμόσει, εκπαιδεύοντας τον κόσμο από πολύ νεαρή ηλικία να κάνει τις σωστές επιλογές τροφών.
Φωτογραφία: Μιχάλης Μαθιουδάκης
Πόσο εύκολο είναι να εφαρμόσουμε το τέλειο γεύμα στην καθημερινότητά μας
Πρώτα από όλα, όπως μας ανέφερε ο Αλέξανδρος, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τι τρώμε γιατί υπάρχει σε όλες τις μεσογειακές χώρες η στρεβλή εντύπωση ότι κάνουν μεσογειακή διατροφή λόγω… γεωγραφικής θέσης. Έχει εισβάλει άλλωστε τόσο βίαια στις ζωές μας ο δυτικός τρόπος ζωής, με τα κρεατικά και τα επεξεργασμένα τρόφιμα στο επίκεντρο…
Από την άλλη, εστιάζοντας στην Ελλάδα, σε μια χώρα με τόσο ωραίο κλίμα και νόστιμα παραδοσιακά πιάτα, δεν είναι και τόσο δύσκολο να αλλάξουμε τις συνήθειές μας και να επιστρέψουμε στις διατροφικές επιλογές των προγόνων μας. Έχουμε ωραία προϊόντα στις λαϊκές, σε μαγειρεία και ταβέρνες. Εχουμε ακόμα σχέσεις με τη φύση και τις πρώτες ύλες και δυνατότητες να βρούμε ποιοτικό και οικονομικό φαγητό.
Απλώς, χρειάζεται εκπαίδευση που να βασίζεται σε δυο άξονες: από τη μια ο θεσμικός και από την άλλη ο ατομικός, η προσωπική θέληση. Θεωρεί ότι το Κράτος θα πρέπει να δημιουργεί τα εφόδια ώστε να ευαισθητοποιηθούν οι πολίτες και να γίνει η Μεσογειακή Διατροφή τρόπος ζωής τους. Και από την αλλη, ο καθένας ατομικά, χρειάζεται να αφιερώσει λίγο παραπάνω ποιοτικό χρόνο στον εαυτό του και τους οικείους του.
Το ερώτημα «τι θα φάμε σήμερα» έχει μεγάλη αξία και για μας και για τον πλανήτη
Το οικονομικό είναι ένα ζήτημα που έχει ξεκινήσει να μας απασχολεί πολύ τα τελευταία χρόνια, καθώς οι τιμές συνεχώς ανεβαίνουν. «Είχαμε τον πόλεμο της Ουκρανίας, φέτος θα έχουμε τις πλημμύρες που θα μας απασχολήσουν για τη συνέχεια»… Έπειτα είναι και η κλιματική αλλαγή. Θα μας απασχολήσει πάρα πολύ το επόμενο διάστημα, ακόμη περισσότερο από ό,τι μας απασχολεί σήμερα. «Και ελπίζω να είναι ένα καμπανάκι για να καταλάβουμε την αξία της τροφής». Άλλωστε θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι το ερώτημα που θέτουμε καθημερινά «τι θα φάμε σήμερα» είναι μια επιλογή που έχει μεγάλη αξία και για εμάς και για τον πλανήτη μας».
Φωτογραφία: Chris de Bode
Η διανομή της ταινίας και η έκθεση στο ΕΜΣΤ
Η ταινία προβλήθηκε στον Δαναό σε μια σειρά θεματικών εκδηλώσεων με επίκεντρο τη Μεσογειακή διατροφή. Στη συνέχεια, θα ταξιδέψει σε διάφορες επαρχίες της Ελλάδας (Ρέθυμνο, Βόλο, Κυκλάδες, Θεσσαλονίκη) και μετά θα προβάλλεται στην ΕΡΤ και στο OTE TV, ενώ θα είναι διαθέσιμη και στο vimeo με ένα μικρό αντίτιμο.
Παράλληλα, επειδή ήταν συμπαραγωγή με Γαλλία, Ισπανία και Κορέα, θα προβληθεί και σε κάποια κανάλια του εξωτερικού, όπως το ARTE. Τέλος, επειδή υπάρχει και άλλο υλικό που δεν αξιοποιήθηκε στην ταινία, έχει προγραμματιστεί και μια σειρά επεισοδίων στο COSMOTE TV.
Φωτογραφία: Μυρτώ Παπαδοπούλου
Στο πλαίσιο της προώθησής της έχει οργανωθεί και μια φωτογραφική έκθεση, το Foodprint, που mελετά τη μεσογειακή διατροφή κάτω από 5 διαφορετικούς άξονες ενώ ολοκληρώνεται με ένα έργο εν εξελίξει που συγκεντρώνει φωτογραφίες και στιγμές που στέλνουν άνθρωποι από όλα τα μέρη του κόσμου. Οι 5 φωτογράφοι της έκθεσης ταξίδεψαν σε μεσογειακές χώρες, φιλοξενήθηκαν από συγκεκριμένες οικογένειες και μετέφεραν την εμπειρία τους στον φωτογραφικό τους φακό. Στόχος και της συγκεκριμένης έκθεσης, που θα βρίσκεται στο ΕΜΣΤ μέχρι τις 25 Οκτωβρίου, ενώ «τρέχει» παράλληλα και σε άλλα μέρη του κόσμου, είναι να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο για το τι είναι το φαγητό, πόσο απαραίτητο είναι (επιβιώνω), πού και πώς το βρίσκουμε και ποια είναι η σύνδεσή του με τη φύση και την εποχικότητα (παρέχω), πώς και με τι μαγειρεύουμε στο εστιατόριο ή το σπίτι (μαγειρεύω), πόσο σημαντικό είναι να μοιραζόμαστε στιγμές με τους οικείους μας την ώρα του φαγητού (τρώω), πώς συντηρείται η τροφή και πώς μπορεί να προωθηθεί η βιωσιμότητα μέσω της καλλιέργειας (διατηρώ).
Επειδή παρέχονται και δωρεάν ξεναγήσεις, όταν βρεθείτε στην έκθεση είναι καλό να τις παρακολουθήσετε για να μπείτε περισσότερο στο κλίμα και στο σκεπτικό των εμπνευστών της.
Τι είναι, τελικά, το τέλειο γεύμα για τον σκηνοθέτη της ταινίας
«Είναι μοίρασμα. Για μένα είναι το τέλειο γεύμα είναι το να μοιράζομαι το κρασί και το φαγητό με αγαπημένα πρόσωπα. Ένα γεύμα ιδανικά απλό, βασισμένο σε τοπικά και εποχικά προϊόντα».
Άλλωστε όπως μας ανέφερε ο Αλέξανδρος, η Μεσογειακή διατροφή είναι μέρος ενός πολιτισμού. Απαρτίζεται από απλές αλλά φοβερά γευστικές συνταγές που είναι ταυτόχρονα και πολύ θρεπτικές.
Φωτογραφία ανοίγματος: Μιχάλης Μαθιουδάκης
Το άρθρο της εβδομάδας
