Όσοι επισκέπτονται την Ικαρία αποκτούν σύντομα την ιδιότητα του φανατικού. Είτε θα μαγευτούν από τους ιδιαίτερους ρυθμούς στους οποίους κινείται το νησί, είτε θα ενταχθούν σε εκείνους που αδυνατούν να υποκύψουν στους χαλαρούς ρυθμούς, που επιβάλει η φυσική ομορφιά και ο τρόπος ζωής των Ικαριωτών, ακόμη κι αν οι επιστημονικές έρευνες αναγνωρίζουν σε αυτό έναν παράδεισο μακροζωίας ανά τον κόσμο.
Όπως και να έχει, σε αυτή τη διαφορετικότητα του νησιού δεν θα μπορούσε να ταιριάξει ένας τυπικός οινοποιός που θα έφτιαχνε ένα συνηθισμένο κρασί ακολουθώντας το παραγωγικό κατεστημένο σε ό,τι αφορά την επιλογή των ποικιλιών, των μεθόδων παραγωγής, των εδαφών και όλων εκείνων των χαρακτηριστικών που χαρίζουν σε ένα κρασί την προσωπικότητά του. Στον Προφήτη Ηλία Ραχών, όπου ο Νίκος Αφιανές έχει στήσει το οινοποιείο του, είχα την ευκαιρία να συζητήσω μαζί του κατά τη διάρκεια μιας περιήγησης στην Ικαρία και τους Φούρνους, που οργάνωσε ο Δήμος Ικαρίας με σκοπό να προβάλλει τις ομορφιές αυτού του ξεχωριστού τόπου.
Το κρασί της Ικαρίας, ο Πράμνειος οίνος της αρχαιότητας, έχει μακρά ιστορία και το χαμένο νήμα της παράδοσης αναζήτησε ο Νίκος Αφιανές από το 1995. Τότε έκανε το πρώτο του κρασί από τα οικογενειακά αμπέλια, αξιοποιώντας μόνο τις τοπικές ποικιλίες και πειραματιζόμενος διαρκώς με νέες ή διαφορετικές μεθόδους παραγωγής που φθάνουν έως και την οινοποίηση σε πιθάρια όπως γινόταν πριν από πολλούς αιώνες.
Το οινοποιείο του Νίκου Αφιανέ
Το σύγχρονο οινοποιείο βρίσκεται στην περιοχή του Προφήτη Ηλία Ραχών σε υψόμετρο 630 μέτρων. Στους αμπελώνες ολόγυρα είναι φυτεμένες οι τοπικές ποικιλίες αμπέλου το ερυθρό “Φωκιανό” και το λευκό “Μπεγλέρι”. Ο Νίκος Αφιανές εξηγεί: «Η ποικιλία “Μπεγλέρι” έχει συνδέσει την ύπαρξη της με το νησί της Ικαρίας, αφού τον τελευταίο αιώνα καλλιεργείται μόνο εκεί σε πεζούλες και η απόδοση της φτάνει τα 500 kg/στρέμμα και δίνει κρασί ΠΓΕ. Στην ελληνική αμπελογραφία περιγράφεται σαν Συριακή ποικιλία που καλλιεργείται κυρίως στην Ικαρία και στο οροπέδιο του Λασιθίου». Γεμίζουμε το ποτήρι με κρασί μπεγλέρι που μας αποκαλύπτει λαμπερό ανοιχτοκίτρινο χρώμα και πλούσιο αρωματικό μπουκέτο. «Έχει πολλές δυνατότητες η ποικιλία», τονίζει ο Νίκος Αφιανές και προσθέτει: «Μπορεί να παλαιώσει και να βελτιωθεί χωρίς να περάσει από βαρέλι».
Η άποψη του Νίκου Αφιανέ για τις παλαιές ποικιλίες αμπέλου που αναβιώνουν τα τελευταία χρόνια είναι πολύ συγκεκριμένη: «Αναμφίβολα η ελπίδα κάθε τόπου για να μπορέσει να επιβιώσει είναι να εστιάσει στα δικά του ιδιαίτερα προϊόντα. Όλοι πρέπει να εστιάσουμε στις ποικιλίες που ευδοκιμούν στον τόπο μας και τον χαρακτηρίζουν». Ο οινοποιός, που είναι αφιερωμένος στα προϊόντα που παράγει η ικαριώτικη γη, αναλαμβάνει να μας συστήσει και με την ερυθρή ποικιλία “Φωκιανό”, που καλλιεργείται σε διάφορες περιοχές της χώρας. «Στην Ικαρία καλλιεργείται σε πεζούλες, ωριμάζει δίνοντας υψηλές συγκεντρώσεις σε ζάχαρα και έχει χαρακτηριστεί ΠΓΕ. Το σταφύλι έχει τσαμπιά όχι πυκνά, με ρόγες μετρίου μεγέθους και η απόδοση ανά στρέμμα είναι χαμηλή», εξηγεί ο Νίκος.
Παραγωγή κρασιού σε πιθάρια
Το οινοποιείο είναι επισκέψιμο και φιλοξενεί ένα μικρό μουσείο με παλαιά εργαλεία οινοποίησης, αντικείμενα καθημερινού Ικαριώτικου νοικοκυριού και τοπικών τεχνιτών. Ωστόσο, η μεγάλη ιδιαιτερότητα του οινοποιείου Αφιανέ είναι η παραγωγή κρασιού σε πιθάρια που ακολουθεί αρχαία χνάρια. Στον Ελλαδικό χώρο και κυρίως σε νησιά του Αιγαίου η παραγωγή κρασιού στην αρχαιότητα γινόταν σε αμφορείς. «Στην Ικαρία, τους αμφορείς τους λένε πιθάρια» εξηγεί ο Νίκος Αφιανές και συνεχίζει: «Τοποθετούσαν τα πιθάρια στην ύπαιθρο, μέσα στη γη, αντίθετα με άλλα μέρη που τα είχαν σε κλειστούς χώρους. Από τον 19ο αιώνα τα έφεραν πιο κοντά στα σπίτια τους αλλά πάντα σε εξωτερικούς χώρους φτιάχνοντας πεζούλες και βάζοντας μέσα τα πιθάρια. Είχαν αναπτύξει υψηλή τεχνολογία επιτυγχάνοντας ζύμωση σε ελεγχόμενες συνθήκες λόγω του εδάφους. Στη διάρκεια του έτους η θερμοκρασία του κρασιού κυμαινόταν από 13 βαθμούς έως 15 βαθμούς Κελσίου ουσιαστικά αγνοώντας την εξωτερική θερμοκρασία. Κάλυπταν τα πιθάρια με μια πλάκα η οποία στο κέντρο της είχε τρύπα μεγέθους 2 εκατοστών. Αυτή την τρύπα γέμιζαν με κλαδάκια από ακισαριά (λαδανιά), που έφταναν μέχρι τον μούστο. Ετσι, εξασφάλιζαν ζύμωση υπό πίεση ή ζύμωση με πολύ μικρή ποσότητα οξυγόνου. Αυτές οι συνθήκες είχαν κάνει ονομαστό το κρασί της Ικαρίας».
Το 2008 ο οινοπαραγωγός αναβίωσε τα πιθαρίσια κρασιά δημιουργώντας ένα πιθοστάσι με 40 πιθάρια των 120 λίτρων στον εξωτερικό χώρο του οινοποιείου δίπλα στο αμπέλι. Ο ίδιος λέει: «Τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά. Από πιθαρίσια κρασιά εμφιαλώνω λίγες φιάλες “Φωκιανό” και λίγες “Μπεγλέρι” καθώς και γλυκό “Φωκιανό”. Η ζύμωση διαρκεί 1 με 1 ½ μήνα όπου μετά κάποια τα απολασπώνω και κάποια όχι, όπως έκαναν οι παλαιότεροι. Μένουν εκεί και ορισμένα από αυτά παλαιώνουν για ένα ακόμη έτος».
Ο επίμονος οινοποιός αναφέρει ότι οι κριτικές από τους ειδικούς είναι ενθαρρυντικές για τα πιθαρίσια κρασιά. «Είμαστε κοντά στο να αποκρυπτογραφήσουμε τα μυστικά τους», τονίζει. Η οινοποιητική προσέγγιση για τα πιθαρίσια κρασιά ακολουθεί διεθνή τάση. Στην Αυστραλία, φτιάχνονται πιθάρια με ανοξείδωτα καπάκια, ενώ πήλινα πιθάρια χρησιμοποιούν στη Σλοβενία, τη Βορειανατολική Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία και τη Γαλλία. Η χώρα, όμως, με τη μεγαλύτερη παράδοση είναι η Γεωργία. Τη χρονιά αυτή θα διεξαχθεί στο Παρίσι διαγωνισμός γι’ αυτά τα ιδιαίτερα κρασιά και το Οινοποιείο Αφιανέ πρόκειται να λάβει μέρος.
