Η σχέση της διατροφής με την υγεία του εγκεφάλου βρίσκεται τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο της επιστημονικής έρευνας. Πέρα από τη γνωστή επίδραση της διατροφής στην καρδιά, το έντερο ή τον μεταβολισμό, οι ειδικοί στρέφουν πλέον το βλέμμα τους σε μια λιγότερο προφανή, αλλά εξίσου σημαντική παράμετρο: τον τρόπο που τα τρόφιμα επηρεάζουν τη μνήμη, τη συγκέντρωση και τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας. Ανάμεσα στα τρόφιμα που συγκεντρώνουν επιστημονικό ενδιαφέρον, τα επεξεργασμένα κρέατα φαίνεται να παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο, όχι μόνο στο πιάτο μας, αλλά και στη συζήτηση για τη γνωστική υγεία.
Ποια είναι τα επεξεργασμένα κρέατα
Με τον όρο «επεξεργασμένο κρέας» αναφερόμαστε σε κάθε προϊόν που έχει υποστεί επεξεργασία για λόγους γεύσης ή συντήρησης, όπως αλάτισμα, κάπνισμα, ξήρανση, ζύμωση ή προσθήκη χημικών συντηρητικών. Από το μπέικον και το ζαμπόν μέχρι τα λουκάνικα και τα σαλάμια, όλα ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.
Οι ευρωπαϊκές και ελληνικές αρχές, όπως η EFSA και ο Κώδικας Τροφίμων και Ποτών, καθορίζουν σαφώς τις προδιαγραφές αυτών των προϊόντων, που πρέπει να πληρούν αυστηρούς κανόνες ασφάλειας. Ωστόσο, η συζήτηση δεν αφορά τόσο τη νομιμότητα ή την υγιεινή παραγωγής τους, όσο τις μακροχρόνιες επιπτώσεις της συχνής κατανάλωσής τους.
Οι ενδείξεις για τη σχέση με την άνοια
Τα τελευταία χρόνια, μια σειρά από μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες επιχειρούν να κατανοήσουν αν και πώς η συχνή κατανάλωση επεξεργασμένου κρέατος συνδέεται με τον κίνδυνο άνοιας. Μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο, και στην οποία συμμετείχαν 500.000 άνθρωποι, φανέρωσε ότι όσοι κατανάλωναν συχνά επεξεργασμένο κρέας εμφάνιζαν πιο αυξημένο κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης και άνοιας, σε σχέση με όσους το κατανάλωναν σπάνια. Παρόμοια ευρήματα καταγράφηκαν και σε μεγάλες αμερικανικές μελέτες, όπου η καθημερινή κατανάλωση μόλις ενός τετάρτου της μερίδας επεξεργασμένου κόκκινου κρέατος, συνδέθηκε με 13–15% υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας.
Η συνολική εικόνα βέβαια, όπως διευκρινίζεται και από τους μελετητές, δείχνει μια τάση, τα αποτελέσματα δεν είναι απόλυτα ομοιογενή, γεγονός που υποδεικνύει πως η διατροφή αποτελεί έναν από τους παράγοντες που επηρεάζουν, υπάρχουν όμως και άλλοι, όπως ο τρόπος ζωής, η φυσική δραστηριότητα και λοιποί μεταβολικοί παράγοντες. Παράλληλα, διευκρινίζουν ότι προς το παρόν τα διαθέσιμα δεδομένα παραμένουν παρατηρησιακά, δηλαδή δεν αποδεικνύουν αιτιώδη σχέση, αλλά καταγράφουν συσχετίσεις. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να πούμε πως «το επεξεργασμένο κρέας προκαλεί άνοια», αλλά ότι η συχνή κατανάλωσή του φαίνεται να συνυπάρχει με παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο για γνωστική έκπτωση.
Οι πιθανοί βιολογικοί μηχανισμοί
Πώς, όμως, ένα τρόφιμο όπως το αλλαντικό ή το μπέικον μπορεί να επηρεάζει την υγεία του εγκεφάλου; Οι επιστήμονες εξετάζουν μια σειρά από μηχανισμούς. Ο πιο τεκμηριωμένος αφορά τον καρδιομεταβολικό δρόμο. Τα επεξεργασμένα κρέατα περιέχουν μεγάλες ποσότητες αλατιού, κορεσμένων λιπαρών και νιτρωδών ουσιών που σχετίζονται με υπέρταση, αθηροσκλήρυνση και αντίσταση στην ινσουλίνη. Αυτοί οι παράγοντες, με τη σειρά τους, μειώνουν τη ροή αίματος στον εγκέφαλο και αυξάνουν τον κίνδυνο αγγειακής άνοιας.
Ένας δεύτερος πιθανός μηχανισμός είναι το οξειδωτικό και φλεγμονώδες στρες που προκαλούν οι ενώσεις των νιτρωδών αλάτων και τα προϊόντα προχωρημένης γλυκοζυλίωσης, ιδιαίτερα όταν το κρέας ψήνεται σε υψηλές θερμοκρασίες. Αυτά τα μόρια φαίνεται να επιταχύνουν τη συσσώρευση ενώσεων που σχετίζονται με τη νόσο Alzheimer. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης ο ρόλος του εντερικού μικροβιώματος, καθώς μεταβολίτες που παράγονται από τη διάσπαση των ζωικών πρωτεϊνών, συνδέονται με αγγειακή φλεγμονή και νευρωνική βλάβη.
Οι οδηγίες των Οργανισμών Υγείας: «Μέτρον Άριστον»
Οι διεθνείς οργανισμοί υγείας, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) και η EFSA συνιστούν τον περιορισμό της κατανάλωσης επεξεργασμένων κρεάτων. Ο ΠΟΥ τα έχει ήδη κατατάξει στην κατηγορία των καρκινογόνων ουσιών για τον άνθρωπο, ενώ οι συστάσεις για την εβδομαδιαία κατανάλωση κρέατος είναι μεταξύ των 300–500 γραμμαρίων συνολικά, με το επεξεργασμένο κρέας να περιορίζεται σε κάτω από 150 γραμμάρια την εβδομάδα, ή ιδανικά να καταναλώνεται περιστασιακά. Ο στόχος δεν είναι η πλήρης αποχή, αλλά η ισορροπία και η αντικατάσταση με φρέσκα, μη επεξεργασμένα ή φυτικά τρόφιμα που προσφέρουν ποικιλία και αντιοξειδωτικά οφέλη.
Πρακτικά για το τραπέζι μας
Για τον μέσο καταναλωτή, η επιστήμη δεν προτείνει πανικό, αλλά επαναξιολόγηση της συχνότητας. Μπορούμε να απολαμβάνουμε ένα καλό αλλαντικό ή ένα brunch με μπέικον, αλλά όχι να το εντάσσουμε στην καθημερινή μας διατροφή. Οι ειδικοί υπενθυμίζουν ότι η μεσογειακή διατροφή, πλούσια σε ψάρια, όσπρια, φρούτα, λαχανικά και ελαιόλαδο, έχει αποδειχθεί προστατευτική απέναντι στη γνωστική παρακμή, ακριβώς επειδή ενισχύει τα αντιφλεγμονώδη μονοπάτια του οργανισμού. Έτσι, η μείωση των επεξεργασμένων κρεάτων δεν σημαίνει στέρηση γεύσης, αλλά επένδυση σε πιο φυσικές, δημιουργικές επιλογές.
Η συσχέτιση ανάμεσα στα επεξεργασμένα κρέατα και την άνοια δεν είναι ακόμη πλήρως αποσαφηνισμένη, όμως οι ενδείξεις συσσωρεύονται προς την ίδια κατεύθυνση: η υπερβολή βλάπτει. Το μέτρο, η ποικιλία και η γνώση παραμένουν οι καλύτεροι σύμμαχοι για μια διατροφή, η οποία φροντίζει τόσο το σώμα, όσο και τον νου.
Διαβάστε επίσης:
Είναι το καλαμάκι κοτόπουλο η πιο υγιεινή επιλογή στα σουβλατζίδικα;
Πώς επιδρά το ξίδι στον μεταβολισμό της γλυκόζης
Μαγνήσιο: 10 εκπληκτικές φυσικές τροφές που πιθανότατα δεν γνωρίζατε
Γιατί οι σπόροι chia δεν είναι κατάλληλοι για όλους – Ποιοι πρέπει να προσέχουν
