Από πού είναι το κολοκύθι που τρώμε;

Υπάρχουν λαχανικά που ήρθαν για να μας χορτάσουν. Κι υπάρχουν κι άλλα, που είτε γλίστρησαν αθόρυβα στα τηγάνια, είτε κρύφτηκαν σε γεμιστά και πίτες είτε μπήκαν στην κατσαρόλα. Το κολοκύθι ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Ένα λαχανικό που δεν επιδιώκει να εντυπωσιάσει, αλλά αφήνει τη σφραγίδα του με τον δικό του, διακριτικό τρόπο. Αυτό το πράσινο, γλυκό κατεξοχήν ζαρζαβατικό, μάς συντροφεύει εδώ και αιώνες και αποτελεί υπενθύμιση ότι η γη, όταν την προσέχεις, επιστρέφει με γενναιοδωρία.

Το ταξίδι του κολοκυθιού: από τη Λατινική Αμερική στη Μεσόγειο

Αν ψάξει κανείς τη ρίζα του κολοκυθιού, θα τη βρει βαθιά θαμμένη στο χώμα των πρώτων καλλιεργητών της Κεντρικής Αμερικής. Στο Μεξικό, στη λεκάνη του ποταμού Μπάλσας, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν αποξηραμένες φλούδες κολοκυθιού που χρονολογούνται πριν από 10.000 χρόνια. Στους βράχους του Ελ Χιγάντε στην Ονδούρα, οι πρώτοι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν τις άγριες κολοκύθες όχι για φαγητό, αλλά ως δοχεία, σκεύη, ακόμα και μουσικά όργανα. Δεν είναι τυχαίο ότι η πρώτη εμφάνιση της εξημερωμένης κολοκύθας (Cucurbita moschata) τοποθετείται γύρω στο 4.000 π.Χ. και της ποικιλίας Cucurbita pepo περίπου στο 2.000 π.Χ..

Η Λαγηνάρια η σικυοειδής, το νεροκολοκύθι ή αλλιώς λαγηνίτης, θεωρείται ότι εξημερώθηκε ανεξάρτητα σε Ασία, Αφρική και Αμερική. Στην Αίγυπτο απεικονίζεται σε τοιχογραφίες από το 3.000 π.Χ., ενώ η χρήση της ως κουζινικό σκεύος ήταν κοινή σε όλες τις παραποτάμιες κοινωνίες της Μεσογείου. Ο Διοσκουρίδης την κατέγραψε στα «Περί Υλης Ιατρικής», ενώ ο Θεόφραστος τη χαρακτήριζε «ταχινόκαρπο φυτό» με ψυκτικές ιδιότητες.

Παρ’ όλα αυτά, το κολοκύθι όπως το γνωρίζουμε σήμερα, έφτασε στην Ελλάδα μετά την ανακάλυψη της Αμερικής και κατάφερε να ενσωματωθεί σχεδόν ακαριαία στη μεσογειακή διατροφή, καθώς η γεύση του ήταν συμβατή με την ήδη φυτοκεντρική κουζίνα του Νότου. Από τότε η παρουσία του στους ελληνικούς μπαξέδες έγινε σχεδόν αυτονόητη.

Πού καλλιεργείται το κολοκύθι και γιατί ευδοκιμεί τόσο εύκολα

Το κολοκύθι, γνωστό και ως zucchini ή summer squash, είναι μία από τις πιο διαδεδομένες και παγκόσμια αναγνωρίσιμες καλλιέργειες της οικογένειας των κολοκυνθοειδών. Σήμερα καλλιεργείται σχεδόν σε κάθε ήπειρο. Από τις αγορές της Νότιας Αμερικής μέχρι τις φάρμες της Ανατολικής Ευρώπης και από τις ασιατικές πεδιάδες της Κίνας και της Ινδίας ως τις μεσογειακές ακτές της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Ελλάδας, το κολοκύθι αποτελεί προϊόν υψηλής ζήτησης. Οι εδαφοκλιματικές του απαιτήσεις, ζεστό κλίμα, πλούσιο έδαφος και επαρκές νερό, το καθιστούν εξαιρετικά προσαρμοστικό. Οι πιο σημαντικές περιοχές παραγωγής είναι η Ηλεία, η Μεσσηνία, η Αργολίδα, η Κρήτη και η Αττική. Η δυνατότητα καλλιέργειας τόσο σε θερμοκήπια όσο και σε υπαίθριους χώρους εξασφαλίζει σταθερή παραγωγή σχεδόν όλο τον χρόνο, συμβάλλοντας στη διατροφική επάρκεια, αλλά και στην εξαγωγική δραστηριότητα.

Κολοκύθι και διατροφή: Είναι υγιεινό;

Ανήκει στην οικογένεια των κολοκυνθοειδών και διαθέτει ελάχιστες θερμίδες, μόλις 14 ανά 100 γραμμάρια, γεγονός που το καθιστά ιδανικό για όσους προσέχουν τη διατροφή τους ή ακολουθούν πρόγραμμα απώλειας βάρους. Παρότι αποτελείται κατά 90% από νερό, ξεχωρίζει για την περιεκτικότητά του σε φυτικές ίνες, που βοηθούν στον κορεσμό και την καλή λειτουργία του εντέρου, υποστηρίζοντας με ήπιο αλλά σταθερό τρόπο τον μεταβολισμό.

Πέρα από τις ίνες, το κολοκύθι είναι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά. Βιταμίνες C, Ε και Α (σε μορφή β-καροτενίου), φυλλικό οξύ που στηρίζει το νευρικό σύστημα και την καρδιά και μεταλλικά στοιχεία, όπως κάλιο, μαγνήσιο, ασβέστιο και φώσφορο, σε ισορροπημένες ποσότητες. Δεν είναι τυχαίο ότι θεωρείται σύμμαχος για όσους αντιμετωπίζουν υπέρταση ή διαβήτη.

Τέλος, σύγχρονες μελέτες δείχνουν ότι το κολοκύθι είναι πλούσιο σε φυσικά αντιοξειδωτικά, όπως πολυφαινόλες και καροτενοειδή, με αντιφλεγμονώδη δράση και προστασία απέναντι σε χρόνιες ασθένειες. Μάλιστα, η αντιοξειδωτική του δύναμη φαίνεται να ενισχύεται όταν μαγειρεύεται, ειδικά όταν σοτάρεται, σε σύγκριση με το βράσιμο ή την κατανάλωση του νωπού λαχανικού.

Πώς να διατηρήσετε φρέσκο το κολοκύθι: σωστή συντήρηση και αποθήκευση

Το φρέσκο κολοκυθάκι είναι από τις πιο ευαίσθητες πρώτες ύλες της κουζίνας. Δεν είναι φτιαγμένο για να μένει μέρες στο ψυγείο ή στα ράφια. Για να φτάσει στο πιάτο μας όπως πρέπει, η συγκομιδή του πρέπει να γίνει την κατάλληλη στιγμή, όχι νωρίτερα, ούτε αργότερα, και η διακίνηση να είναι άμεση. Δεν είναι τυχαίο ότι από τη στιγμή που θα κοπεί το κολοκύθι συχνά χρειάζεται λιγότερες από 48 ώρες για να βρεθεί στον πάγκο του μανάβη.

Αν χρειαστεί να ταξιδέψει μακριά ή σε περιόδους αυξημένης παραγωγής, τότε ακολουθούνται συγκεκριμένα πρωτόκολλα συντήρησης. Η ιδανική θερμοκρασία κυμαίνεται από 4°C έως 10°C. Αν πέσει πιο χαμηλά, κινδυνεύει να παγώσει και να αλλοιωθεί. Γι’ αυτό απαιτείται προσοχή και στη σχετική υγρασία που πρέπει να παραμένει κοντά στο 90% για να μην αφυδατωθεί και ζαρώσει η επιφάνειά του. Ακόμα και με τις καλύτερες συνθήκες, η διάρκεια ζωής του φρέσκου κολοκυθιού είναι περιορισμένη, το πολύ 5 έως 14 ημέρες μέσα στο ψυγείο.

Συνταγές με κολοκυθάκια: Από την κατσαρόλα μέχρι τα γλυκά

Είναι από εκείνα τα υλικά που έχουν την ικανότητα να μεταμορφώσουν ένα πιάτο. Έχει μαγειρευτεί σε χιλιάδες ελληνικές κουζίνες, ταπεινές και γιορτινές, σε συνταγές που έχουν χαράξει μνήμη, γεύση και παράδοση. Το ντελικάτο πράσινο λαχανικό μεταμορφώνεται, βραστό ή στον ατμό, συνδυάζεται ιδανικά με αυγολέμονο ή ελαιόλαδο. Τηγανητό, αναδεικνύει την τραγανότητά του, με συνοδεία από τζατζίκι ή σκορδαλιά. Γεμιστό με κιμά ή ρύζι, γίνεται κυρίως πιάτο της Κυριακής. Ψητό, συνοδεύει πιάτα ή πρωταγωνιστεί σε ριζότο, φριτάτες και σαλάτες. Οι τρυφεροί κολοκυθοανθοί, σύμβολο καλοκαιρινής φινέτσας, γεμίζονται με μυρωδικά, ρύζι ή φρέσκα τυριά και τηγανίζονται ή μπαίνουν σε σάλτσες και ριζότι χαρίζοντας το άρωμά τους στο πιάτο.

Στη νησιωτική Ελλάδα δεν λείπει από καμιά καλοκαιρινή πίτα. Η κολοκυθόπιτα, με φέτα ή ανάμεικτα τυριά, αρωματικά όπως άνηθος ή δυόσμος, γίνεται με ή χωρίς φύλλο, τραγανή ή αφράτη. Το κολοκύθι σερβίρεται ακόμα και ωμό, κομμένο σε λεπτές φέτες, σε σαλάτες με φέτα ή μυρωδικά, δίνοντας φρεσκάδα και δροσιά. Όταν συνδυαστεί με αυγά και τυρί, δημιουργεί φριτάτες, τάρτες, ακόμα και πρωινές τηγανίτες.

Αλλά και στον γλυκό τομέα, το κολοκύθι έχει το δικό του alter ego. Χρησιμοποιείται τριμμένο σε κέικ, μάφιν ή τηγανίτες, δίνοντας υγρασία, σώμα και ελαφρώς γήινη γεύση, που συνδυάζεται αρμονικά με κανέλα, γαρίφαλο, σοκολάτα ή ξηρούς καρπούς. Η γλυκιά κολοκυθόπιτα αποτελεί τρομερό σύμμαχο της παραδοσιακής ζαχαροπλαστικής, καθώς συνδυάζεται με σιμιγδάλι και σταφίδες, δημιουργώντας ένα αξέχαστο παραδοσιακό έδεσμα που ταιριάζει με το απογευματινό τσάι ή την πρωινή ραστώνη.