Η Ελλάδα είναι πρωταθλήτρια Ευρώπης στην παραγωγή κελυφωτού φιστικιού και κατέχει την 5η θέση στην παγκόσμια κατάταξη. Φέτος, τα Ελληνικά ΠΟΠ Κελυφωτά γιορτάζουν 30 χρόνια αναγνώρισης, ενώ το εμβληματικό μας brand, της Αίγινας, απειλείται με εξαφάνιση.

Στην Κοιλάδα του Σπερχειού π’ ανθίζουν τα κλαριά και βγάζει η γης χορτάρι

Η δημοσιογραφική ομάδα του Cantina έκανε το αποκλειστικό ρεπορτάζ στην Κοιλάδα του Σπερχειού, όπου καλλιεργείται και μεταποιείται το μεγαλύτερο ποσοστό της εγχώριας παραγωγής. Στόχος ήταν να αποτυπώσουμε τη σημερινή κατάσταση, έναν μήνα πριν ξεκινήσει η συγκομιδή. Εντοπίσαμε τις βασικές περιοχές, βάλαμε pin στον χάρτη και ταξιδέψαμε κατά μήκος του ποταμού. Σηκώσαμε drone στο Δέλτα του Σπερχειού, κάναμε τη στροφή στο πέταλο του Μαλιακού και μία στάση στη Λαμία, σε εργοστάσιο ΠΟΠ Φθιώτιδας. Ακολουθήσαμε τον ρου του ποταμού και φωτογραφίσαμε τις φιστικιές που μπερδεύονται με τους ορυζώνες και τις προστατευόμενης προέλευσης ελιές.

Από τον Μώλο και τις Θερμοπύλες, μέχρι τη Μαρκακώμη, από το Αμούρι μέχρι το Λιανοκλάδι, από την Υπάτη μέχρι τον Στίρφακα, ο τόπος εξακολουθεί να δίνει ηρωικές μάχες, παράγοντας τροφή που ίσως κάποτε χρειαστεί να σώσει και πάλι τον άνθρωπο από την πείνα.

Από τον Μώλο και τις Θερμοπύλες, μέχρι τη Μαρκακώμη, από το Αμούρι μέχρι το Λιανοκλάδι, από την Υπάτη μέχρι τον Στίρφακα, ο τόπος παράγει κελυφωτό φιστίκι

Ο «πράσινος χρυσός» δεν ζητάει νερό

Στη μεγάλη οικογένεια Pistacia, μόνο η Pistacia vera είναι βρώσιμη. Πρόκειται για υπερ-αιωνόβιο καρποφόρο δέντρο που ευδοκιμεί σε περιοχές με μεσογειακό κλίμα, με ξηρά καλοκαίρια και υψηλές θερμοκρασίες, χειμώνα με χαμηλές θερμοκρασίες και ελάχιστες βροχοπτώσεις, χωρίς υγρασία. Το μέγεθος του φιστικιού είναι μια σημαντική παράμετρος για την τιμή και καθορίζεται από παράγοντες όπως η ποικιλία, η επικονίαση, η άρδευση και το φορτίο της καλλιέργειας. Οι χαμηλές θερμοκρασίες κατά την περίοδο του χειμερινού ψύχους και οι υψηλές θερμοκρασίες κατά την ανάπτυξη του κελύφους καθορίζουν το τελικό αποτέλεσμα.

Διασημότερες ποικιλίες, με τυχαία σειρά, είναι οι: Uzun, Siirt, Kirmizi, Halebi, Kerman, Larnaka, Mateur, Golden Hills, Sirora, Fandoghi, Bronte, Aegina. Ενδεικτικό του εύρους των ποικιλιών είναι ότι μόνο στο Ιράν υπάρχουν περισσότερες από 60 ποικιλίες φιστικιών. Ωστόσο, κάθε χώρα έχει τις δικές της επιλογές, με τις διαφορές τους να καθορίζονται από τις κλιματικές συνθήκες και τις γεωργικές πρακτικές. Στην Ελλάδα, οι κυριότερες ποικιλίες φιστικιού είναι οι: Αιγίνης ή Κοιλαράτη, Νυχάτη, Φουντουκάτη και Ποντίκης. Η νέα ποικιλία Ποντίκης, η οποία έχει γεωπονικά πλεονεκτήματα, πήρε το όνομά της από τον καθηγητή Ποντίκη του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών που τη δημιούργησε.

Συνήθως, τα δέντρα εμβολιάζονται με τα υποκείμενα Pistacia terebinthus cv. Tsikoudia. Τα τελευταία χρόνια αυξάνεται η δημοτικότητα του αμερικάνικου υβριδίου UCB1, το οποίο είναι εξαιρετικά ανθεκτικό στον μύκητα του εδάφους, παρέχοντας μεγαλύτερη ασφάλεια και αποδοτικότητα στην καλλιέργεια.

Το ελληνικό ΠΟΠ φιστίκι γιορτάζει φέτος τα 30 χρόνια

Το 2024 το ελληνικό φιστίκι κλείνει τα 30 χρόνια αναγνώρισης της Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης. Συγκεκριμένα, τον Ιανουάριο του 1994 δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 17&18 /14.01.94) η αναγνώριση των ΠΟΠ για τις 4 ελληνικές περιοχές: «ΦΥΣΤΙΚΙ ΑΙΓΙΝΑΣ», «ΚΕΛΥΦΩΤΌ ΦΥΣΤΙΚΙ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ», «ΚΕΛΥΦΩΤΟ ΦΥΣΤΙΚΙ ΜΕΓΑΡΩΝ» καθώς και το ΠΟΠ «ΚΕΛΥΦΩΤΟ ΦΥΣΤΙΚΙ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ», η τύχη του οποίου αγνοείται.

Ο Βασίλης Ζυγομήτρος, πρόεδρος του Συνεταιρισμού Φιστικιών Μώλου – Θερμοπύλες

Οι φιστικοπαραγωγοί της εταιρείας G.E.T, Μαίρη Καροπούλου, Βασίλης Αϊβάζογλου, μαζί με τον γιο τους

Η Φθιώτιδα παράγει το 50% του ελληνικού φιστικιού

«Η Φθιώτιδα, με την περιοχή του Μώλου και της Μακρακώμης, καλύπτει περίπου το 50% της ελληνικής παραγωγής με πολύ καλά ποιοτικά χαρακτηριστικά και μεγάλο εξαγωγικό ενδιαφέρον. Το ποσοστό αναμένεται να μειωθεί καθώς εισέρχεται δυναμικά στην αγορά η Λάρισα με νέες φυτεύσεις. Το φυτό έχει εγκλιματιστεί στην περιοχή, με τις ξηροθερμικές συνθήκες που υπήρχαν πριν από 50 χρόνια στην Αίγινα να μεταφέρονται τώρα εδώ. Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Κελυφωτό Φιστίκι Μώλου – Θερμοπύλες ιδρύθηκε το 2011, έχει 55 μέλη και διαχειρίζεται περίπου 200.00 – 250.000 τόνους. Οι ποσότητες είναι μικρές σε σύγκριση με τη διεθνή αγορά, αλλά επαρκούν για να τροφοδοτούν μεγάλα σουπερμάρκετ της Ελλάδας. Υπάρχουν επίσης πολλοί παραγωγοί ανεξάρτητοι που δεν συμμετέχουν στον συνεταιρισμό για δικούς τους λόγους», αναφέρει ο πρόεδρος, Δημήτρης Ζυγομήτρος.

Στη Μάκρη, η καλλιέργεια φιστικιών ξεκίνησε περίπου τη δεκαετία του ’60, χωρίς να είναι σαφές τότε πού θα οδηγούσε και τι εξέλιξη θα είχε. Όπως αναφέρει ο Δημήτρης Καμάρας, ιδιοκτήτης της εταιρείας Kamaras Nuts και καλλιεργητής περίπου 1.800 φιστικόδεντρων: «Ένας από τους πρωτοπόρους ήταν ο παππούς μου, Κουφιώτης Αθανάσιος, με μια ποικιλία που προέρχεται από τη Συρία. Τη δεκαετία του ’70, ο κόσμος άρχισε να στηρίζει περισσότερο την παραγωγή. Ο πατέρας μου, το 1990 προχώρησε στην καθετοποίηση της παραγωγής, από το δέντρο μέχρι το ράφι. Σήμερα, η καλλιέργεια προχωράει με πολύ καλές βάσεις και στο εξωτερικό το ελληνικό φιστίκι έχει καλή απήχηση».

Στον Στίρφακα, ο Δημήτρης Καρόπουλος, το 2009 αντικατέστησε 50 στρέμματα που είχαν καπνά, με 1.000 φιστικιές. Το 2014 που έδωσε τους πρώτους καρπούς, ο γαμπρός του Βασίλης Αϊβάζογλου ανέλαβε την τυποποίηση με το brand G.E.T. Φέτος πρόκειται να φυτέψουν 11 στρέμματα ποικιλία Ποντίκης. «Επιλέξαμε αυτή την ποικιλία γιατί είναι πιο νόστιμη και ανθεκτική στις ασθένειες, γεγονός που μεταφράζεται σε λιγότερα ψεκάσματα. Έτσι μπορούμε να δίνουμε καλύτερο προϊόν στον κόσμο και να τρώνε και τα παιδιά μας», αφηγείται η κόρη του, Μαίρη Καροπούλου.

Στο Αρχάνι, η 3η γενιά της οικογένειας Γόγια με το brand Nuchio αφηγείται στο Cantina: «Είναι η πρώτη χρονιά φέτος που μπαίνουμε στην επώνυμη τυποποίηση και προσπαθούμε να προωθήσουμε το ωμό φιστίκι. Εστιάζουμε στις αγορές του εξωτερικού γιατί είδαμε ότι η ελληνική αγορά δεν προτιμά την premium συσκευασία, έχει μάθει το σακουλάκι».

Ο Ηλίας Φέκας, φιστικοπαραγωγός, την ώρα του κλαδέματος

O Kωνσταντίνος Γόγιας, παραγωγός της εταιρείας Nuchio, μέσα στον φιστικεώνα του

Γιατί είναι ιδανικό το μικροκλίμα της Φθιώτιδας

Ο Ηλίας Φέκας, φυσικός PhD και δεύτερης γενιάς καλλιεργητής φιστικιού, περιγράφει στο Cantina το μικροκλίμα της περιοχής: «Είναι σημαντικό το γεγονός ότι βρισκόμαστε σε κοιλάδα, καθώς το καλοκαίρι επεκτείνεται προς τους φθινοπωρινούς μήνες. Δεν έχουμε σημαντικές πτώσεις θερμοκρασίας και παγετούς, με αποτέλεσμα τα δέντρα να κατεβάζουν τους χυμούς τους πιο αργά και να έχουν ανακάμψει έως την άνοιξη, όταν θα βγουν από τον λήθαργο. Από την άλλη, την άνοιξη, λόγω της υγρασίας, δεν έχουμε ξηρούς αέρηδες αλλά ελαφρούς και δροσερούς, γεγονός που βοηθάει στη μεταφορά της γύρης και της γονιμοποίησης σε συνδυασμό με τις καλές θερμοκρασίες που είναι προς το ζεστό. Στο ενδιάμεσο, λόγω του ότι είμαστε περικυκλωμένοι από βουνά, ο χειμώνας μάς βάζει στην ”κατάψυξη” όταν πέσουν τα χιόνια στις κορυφές, με αποτέλεσμα να μαζεύουν τις απαραίτητες ώρες ψύχους».

Είμαστε η 5η παραγωγός χώρα στον κόσμο

Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ (USDA) για το 2023/2024, η παγκόσμια εκτιμώμενη κατανάλωση φιστικιού το 2023 ανήλθε σε 786.200 τόνους. Η διαφορά μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης καλύπτεται από αποθέματα προηγούμενων ετών, κυρίως στις ΗΠΑ (2021: 128.000 τόνοι, 2022: 160.000 τόνοι) και την Τουρκία (2021: 190.000 τόνοι, 2022: 136.000 τόνοι).

Την 1η θέση στον κόσμο κατέχουν οι ΗΠΑ με μεγάλη διαφορά. Παρά τα εξαιρετικά μεγάλα νούμερα, σημειώθηκε σημαντική πτώση 27% μεταξύ 2022 και 2023. Συγκεκριμένα, το 2022 κατείχαν το 68,3% της παγκόσμιας παραγωγής (528.000 τόνοι) και το 2023 κατέγραψαν το 52,1% (386.000 τόνοι).

Το Ιράν κατείχε τη 2η θέση το 2022 με ποσοστό 17,5% (135.000 τόνοι). Ωστόσο, η μείωση της παραγωγής κατά 15% το 2023 (115.000) την έριξε στην 3η θέση. Τα υψηλά ποσοστά αφλατοξινών οδήγησαν τη Διεθνή Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) να συνεργαστεί με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης του Ιράν για την ενίσχυση της παραγωγής και εξαγωγής φιστικιών, εστιάζοντας στη βελτίωση της ασφάλειας και της παραγωγικότητας μέσω εφαρμογής Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Καλλιεργειών (ICM).

Τη 2η θέση για το 2023 κατέκτησε θριαμβευτικά η Τουρκία, αυξάνοντας την παραγωγή της κατά 194%, μετατρέποντας το 8,8% (68.000 τόνοι) του 2022 σε 27% (200.000 τόνοι) το 2023. Στην Τουρκία λειτουργεί υπερσύγχρονο Κέντρο Έρευνας και Καινοτομίας για το Φιστίκι, με στόχο τη συνεχή αναβάθμιση της απόδοσης των καλλιεργειών και της ποιότητας των αισθητηριακών χαρακτηριστικών. Η Συρία κατέχει την 4η θέση, σημειώνοντας πτώση 11% στην παραγωγή της.

Η Ελλάδα καταλαμβάνει την 5η θέση με ποσοστό 1,3% (10.000 τόνοι) της παγκόσμιας παραγωγής. Παρόλο που το ποσοστό αυτό είναι μικρό σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν μπορεί να θεωρηθεί ασήμαντο, καθώς το 2023 σημείωσε αύξηση της τάξης του 39%. Αναμένουμε τα αποτελέσματα του 2024 για να βγάλουμε συμπεράσματα σχετικά με την πορεία της παραγωγής.

Στον υπόλοιπο κόσμο, ακολουθεί η Αυστραλία, με σημαντική απόσταση από την Ελλάδα. Η Αυστραλία ανεβαίνει δυναμικά με αύξηση 68%, εστιάζοντας στην υπερεντατική φύτευση υβριδίων με γεωπονικά πλεονεκτήματα, που προσφέρουν παραγωγικότητα και ανθεκτικότητα.

Οι Ισπανοί αντικαθιστούν την ελιά με φιστίκι

Η Ισπανία εισέρχεται δυναμικά στον χάρτη της καλλιέργειας φιστικιών, σημειώνοντας αύξηση 11%. Η ξηρασία που απειλεί τα εδάφη της έχει οδηγήσει τη χώρα στη στρατηγική απόφαση να αντικαταστήσει τους ελαιώνες, τους σιτοβολώνες και τους αμπελώνες με υπερεντατική φύτευση φιστικόδενδρων. Αυτή η κίνηση στοχεύει στην εξασφάλιση μιας προσοδοφόρας και ανθεκτικής καλλιέργειας, που θα αντιμετωπίσει τις κλιματικές προκλήσεις και θα διασφαλίσει οικονομικά οφέλη.

Οι Ιταλοί δεν μπορούν να καλύψουν τη ζήτηση

Η Ιταλία με το εμβληματικό ΠΟΠ Bronte σημειώνει αύξηση 20% στο σύνολο της παγκόσμιας παραγωγής και επενδύει στην υπερεντατική μονοκαλλιέργεια, όχι μόνο στη Σικελία, αλλά στην ευρύτερη περιφέρεια του ιταλικού νότου. Παρ’ όλα αυτά, η συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για το ιταλικό φιστίκι δεν μπορεί να καλυφθεί πλήρως από την εγχώρια παραγωγή, με αποτέλεσμα να αυξάνεται σημαντικά η τιμή του. Το κενό αυτό καλύπτει η ελληνική παραγωγή, η οποία προσφέρει μία πιο ισορροπημένη σχέση ποιότητας και τιμής.

Ο Αλέξανδρος Στεφανίδης, εισαγωγέας του Olicatessen, αναφέρει: «Η ιταλική σοκολατοβιομηχανία Barbero, της οποίας είμαι αποκλειστικός αντιπρόσωπος, κατά την ξενάγησή μας στους φουντουκεώνες της μάς ενημέρωσε πως για την παραγωγή των προϊόντων, όπου δεν χρησιμοποιεί ΠΟΠ Bronte, προμηθεύεται το κελυφωτό φιστίκι κατά βάση από τη Λάρισα, καθώς βρίσκει ικανοποιητική σχέση ποιότητας και τιμής».

Φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Σοφικίτης

Φωτογραφία ανοίγματος: O Δημήτρης Καμάρας, ιδιοκτήτης της Kamaras Nuts, μαζί με τον ανιψιό του.