Ένα πολύπλοκο μωσαϊκό, όπου η φύση, η γεωργία και ο ανθρώπινος κόπος συνθέτουν ένα εντυπωσιακό τοπίο. Από τα Φάρσαλα μέχρι τον Τύρναβο, από την Καρδίτσα έως την Αγιά και από τα Τρίκαλα μέχρι την Κάρλα, ο Κάμπος παράγει πολύτιμη ποσότητα προϊόντων προσφέροντας τροφή και ζωή σε ολόκληρη τη χώρα.
Ο σιτοβολώνας της Ελλάδας
Η καλλιέργεια σιταριού και κριθαριού ξεκίνησε κατά τη Νεολιθική Εποχή και τεκμηριώνεται από σπόρους που βρέθηκαν στους πρώτους οικισμούς Άργισσα και Σέσκλο. Τα σιτηρά, εκτός από βασική τροφή, είχαν συναλλακτική αξία με υψηλή ζήτηση στις αγορές. Όσο οι αγρότες έσπερναν, θέριζαν και λίχνιζαν χωρίζοντας την ήρα από το σιτάρι, ο Κάμπος έσφυζε από ζωή. «Τα χρόνια που κυριαρχούσε ο Αλή Πασάς, η Θεσσαλία συγκέντρωνε γύρω στα 6.400.000 κιλά σιτάρι», αφηγείται ο καθηγητής Οικονομικών Βασίλης Πατρώνης.
Η σιτάρκεια καλύφθηκε μετά την προσάρτηση, όταν «οι εύποροι γαιοκτήμονες ακολούθησαν τη συμπεριφορά της Δύσης και προχώρησαν σε σημαντικές επενδύσεις επιφέροντας την τεχνική και παραγωγική αναβάθμιση. Το παράδειγμά τους ακολούθησαν και οι υπόλοιποι κτηματίες και αγρότες, μετατρέποντας τη Θεσσαλία σε σιτοβολώνα της Ελλάδας και επιλύοντας το χρόνιο έλλειμμα της χώρας σε δημητριακά», αναφέρει ο καθηγητής Ιστορίας του Αγροτικού Κόσμου Δημήτρης Γ. Παναγιωτόπουλος.
Τον τίτλο του σιτοβολώνα της Ελλάδας κατείχε έως τα τέλη του 20ού αιώνα ο Θεσσαλικός Κάμπος, ενώ σήμερα την πρωτιά έχει ο Κάμπος της Μακεδονίας. «Το 40% της καλλιέργειας σκληρού σιταριού απορροφάται από τις βιομηχανίες ζυμαρικών και το 60% εξάγεται, σε αντίθεση με την καλλιέργεια μαλακού σιταριού που είναι αρκετά μικρή και για να καλυφθούν οι ανάγκες οδηγούμαστε σε εισαγωγές», εξηγεί ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας Δημήτρης Κουρέτας.
Η συνολική κατανάλωση αλεύρων, ψωμιού και δημητριακών στα νοικοκυριά, ανά άτομο, φτάνει στα 12,9 κιλά/μήνα, με το 1 κιλό (957 γρ.) να καλύπτουν τα ζυμαρικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η βιομηχανία ζυμαρικών Stella, που από το 1957 έως σήμερα επεξεργάζεται αποκλειστικά σκληρό σιτάρι από τον Κάμπο.
Ρεβίθια Αμοργός στα Φάρσαλα
Το 51% της αμυγδαλιάς ανθίζει στον θεσσαλικό κάμπο
Οι κλιματικές και εδαφολογικές συνθήκες καθιστούν ιδανική την καλλιέργεια καρποφόρων δέντρων, και ειδικότερα της αμυγδαλιάς, βάζοντας τη Θεσσαλία στην πρώτη θέση της εθνικής παραγωγής, με ποσοστό που αγγίζει το 51%. Το 2022 η Λάρισα έφτασε στα 66.321 στρέμματα αμυγδαλοπαραγωγής, ενώ η Μαγνησία στα 21.728. «Επιλέξαμε περιοχές που είχαν ετήσιες καλλιέργειες και δροσίσαμε τον Κάμπο εφαρμόζοντας πράσινες μεθόδους πυκνής βλάστησης. Φυτέψαμε πέντε φορές περισσότερα δέντρα απ’ ό,τι συνηθίζεται στη συμβατική καλλιέργεια», αναφέρει η Ειρήνη Σπανούλη, μέλος του συνεταιρισμού «Καρπολόγιο» και πρώτη νικήτρια του θεσμού γυναικείας ενδυνάμωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Για τις ανάγκες της παραγωγής της, η παλαιότερη ελληνική σοκολατοβιομηχανία προμηθεύεται σε ετήσια βάση 2.000 τόνους αμύγδαλα που καλλιεργούνται στην περιοχή του Συκουρίου. «Η ΙΟΝ αγοράζει αποκλειστικά όλη την ποσότητα αμυγδάλων που χρειάζεται από αυτή την περιοχή. Για να εξασφαλίσουμε την απόλυτη ποιότητα, εφαρμόζουμε σύστημα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης στα κτήματα των συνεργατών», εξηγεί ο διευθυντής Μάρκετινγκ Μιχάλης Φιλιππίδης.
Ο υπεραιωνόβιος φουντουκεώνας
Στη σκιά του Κισσάβου, στην Αγιά, η πέμπτη γενιά της οικογένειας Πέτρου καλλιεργεί σε 100 στρέμματα 3.000 φουντουκόδεντρα, τα οποία μεταποιεί στην καθετοποιημένη μονάδα της. «Η φουντουκιά στην Ελλάδα είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Η καλλιέργεια μειώθηκε στα τέλη του ’80. Αιτία όμως δεν ήταν η κλιματική αλλαγή, αλλά η μόδα που αντικατέστησε τις φουντουκιές με άλλες καλλιέργειες, όπως φρούτα, καθώς και πιο εύκολες μονοετείς καλλιέργειες, όπως το καλαμπόκι», μας εξήγησε ο Ιωάννης Πέτρου.
Το 53% της ελληνικής φάβας καλλιεργείται στα Φάρσαλα
Η μεγαλύτερη παραγωγή οσπρίων σημειώνεται στην ευρύτερη περιοχή των Φαρσάλων. Στο σύνολο της εγχώριας παραγωγής, τα φασόλια καλλιεργούνται σε ποσοστό 12%, οι φακές σε 36%, τα ρεβίθια σε 35% και το μεγαλύτερο ποσοστό σημειώνει η φάβα (λαθούρι) Φαρσάλων σε ποσοστό που αγγίζει το 53%. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ανήσυχοι παραγωγοί των Φαρσάλων και της Καρδίτσας πειραματίζονται με αναβιωμένες ποικιλίες και νέες καλλιέργειες, όπως κεχρί και κινόα.
Στον Ενιπέα 100 μέλη του Αγροτικού Συνεταιρισμού καλλιεργούν, μεταξύ άλλων, όσπρια όπως φακές, φασόλια και ρεβίθια τύπου Αμοργού. «Είναι 3-4 χρόνια που έχουμε καταργήσει τις άλλες ποικιλίες. Η καλλιέργεια της Αμοργού, επειδή είναι ελληνική, είναι ανθεκτική στο κλίμα και φιλική στο περιβάλλον, έχει μικρότερη απόδοση, όμως ψεκάζουμε πολύ λιγότερο», εξηγεί ο γεωργός Νίκος Γούσιος. «Η περσινή χρονιά ήταν μέτρια λόγω των βροχοπτώσεων.
Μαζέψαμε 40 τόνους ρεβίθια και φέτος υπολογίζουμε στους 60 τόνους. Επίσης, πέρυσι είχαμε 25 τόνους φακές και 10 τόνους φασόλια μεσαία, στα οποία φέτος αυξήσαμε την καλλιέργεια και υπολογίζουμε ότι θα δώσουν 25 τόνους», αναφέρει η γεωπόνος Χαρούλα Καρατοσίδου.
Συγκομιδή αχλαδιών στον Τύρναβο
Στο 51% η καλλιέργεια βιομηχανικής ντομάτας
Παγκοσμίως η Ελλάδα βρίσκεται στις πρώτες θέσεις στην παραγωγή βιομηχανικής ντομάτας και η μεταποίησή της είναι ένα από τα σημαντικότερα εξαγώγιμα προϊόντα.
Στη Θεσσαλία η καλλιέργεια αγγίζει το 51% της συνολικής εγχώριας παραγωγής, που αντιστοιχεί σε 21.208 στρέμματα (146.172 τόνοι). Ωστόσο, το περιβαλλοντικό αποτύπωμα είναι υψηλό λόγω του υπερβολικού ποτίσματος από την έναρξη της ωρίμασης έως τη συγκομιδή. Οι αζωτούχες λιπάνσεις οδηγούν μεν σε υπερπαραγωγές, υποβαθμίζουν όμως την ποιότητα πιέζοντας τον υδροφόρο ορίζοντα.
Τα σκόρδα Πλατυκάμπου
Σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, το μικροκλίμα του Πλατυκάμπου με τις σημαντικές διαφορές θερμοκρασίας ημέρας και νύχτας ευνοεί την καλλιέργεια του σκόρδου. «Ο σπόρος είναι παλιός και υπήρχε πάντοτε στην περιοχή. Όλη η διαδικασία γίνεται με τον παραδοσιακό τρόπο, χειρωνακτικά, όπως μάθαμε από τους παππούδες μας», αναφέρει ο Γιάννης Κουκούτσης, πρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού Πλατυκάμπου, και συνεχίζει: «Ποιοτικά βρίσκεται στην κορυφή της παγκόσμιας αγοράς και δυστυχώς δεν έχει πάρει την αναγνώριση που πρέπει.
Στο πρόσφατο παγκόσμιο συμπόσιο για τα σκόρδα, οι Κινέζοι επιβεβαίωσαν ότι έχει τη μεγαλύτερη αντιοξειδωτική δράση, είναι πραγματικό φάρμακο». Τα 12 μέλη της Ομάδας Παραγωγών Σκόρδου καλλιεργούν αποκλειστικά το Entopio που διεκδικεί αναγνώριση ως προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ). Στις αρχές του χρόνου ανακοινώθηκε η συνεργασία με την ιαπωνική Wakunaga Pharmaceutical Company και τη χρήση του αποκλειστικά για φαρμακευτικούς σκοπούς. Πάντως, σύμφωνα με ενημέρωσή μας από την Περιφέρεια Θεσσαλίας, ακόμη δεν έχει υλοποιηθεί κάποια από τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την κατάθεση του φακέλου, όπως για παράδειγμα ένα συσκευαστήριο και τυποποιητήριο στον Πλατύκαμπο, που θα δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό ΠΟΠ.
Το 7% της παραγωγής σε ροδάκινα και νεκταρίνια γίνεται στον Κάμπο, ενώ οι καλλιεργητές των σκόρδων Πλατυκάμπου έχουν ετοιμάσει τον φάκελο για την αναγνώρισή τους ως ΠΟΠ.
Ξινόμηλα Αγιάς στα τελάρα
Αγρότισσα από τον Συνεταιρισμό Μελιβοίας
Τι φρούτα παράγει ο Κάμπος;
Την πρώτη θέση των φρούτων κατέχουν τα αχλάδια Τυρνάβου, καλύπτοντας το εντυπωσιακό 56% της εθνικής παραγωγής, ενώ εξίσου έντονη παραγωγή με εξαγωγική δραστηριότητα σημειώνουν τα μήλα Αγιάς, τα βερίκοκα, τα ροδάκινα και τα κεράσια.
«Η οικογένειά μας καλλιεργεί κεράσια περισσότερο από 35 χρόνια. Φέτος, που δεν είχαμε χειμώνα, είχαμε μειωμένη παραγωγή. Ο καύσωνας έχει αλλάξει το πρόγραμμα συγκομιδής και ερχόμαστε στο κτήμα απογεύματα για να έχει πέσει η ζέστη. Τώρα μαζεύουμε τα τελευταία γιατί έχουμε ειδοποίηση για χαλάζι μεθαύριο», εξηγεί η κερασοπαραγωγός Βασιλική Δρόλια.
Τα αχλάδια αποτελούν βασική καλλιέργεια
Τα βερίκοκα της Αγιάς έχουν συγκομιστεί
Προστατευόμενες Προελεύσεις και Γεωγραφικές Ενδείξεις
Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγικούς κάμπους δεν έχει αρκετά κατοχυρωμένα προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) και Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ). Η απουσία τους έχει σημαντικές επιπτώσεις καθώς χάνεται η ευκαιρία για αύξηση της προστιθέμενης αξίας των παραγόμενων προϊόντων και οι παραγωγοί καλούνται να αντιμετωπίσουν το ανταγωνιστικό μειονέκτημα σε σχέση με άλλες περιοχές, ενώ περιορίζεται η προβολή της τοπικής ταυτότητας και της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Υπεραιωνόβιος ο φουντουκεώνας της οικογένειας Πέτρου
Με ανακοίνωση του περιφερειάρχη Θεσσαλίας Δημήτρη Κουρέτα, στο πλαίσιο του προγράμματος «Δράσεις προώθησης τοπικών προϊόντων της Θεσσαλίας», εγκρίθηκαν και προχώρησαν στο επόμενο στάδιο οι φάκελοι για τις έξι περιοχές ΠΓΕ: Μήλα Αγιάς, Ρεβίθια Αμοργός Φαρσάλων, Αμύγδαλο Τεμπών, Ακτινίδιο Δέλτα Πηνειού, Βοσκοτύρι Λιβαδιού και Οινικά Προϊόντα Τύρναβος. Επίσης, προς πιστοποίηση εγκρίθηκαν οι φάκελοι για τα επτά προϊόντα ΠΟΠ: Κάστανα Πηλίου, Κάστανα Μελιβοίας, Κάστανα Αμπελακίων, Κάστανα Καρίτσας, Εντόπιο Σκόρδο Πλατυκάμπου, Αχλάδι Κρυστάλι Τυρνάβου και Οινικά Προϊόντα Πρόποδες Αγράφων. «Η Περιφέρεια Θεσσαλίας, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, έχει εκπονήσει μελέτες για τα οινικά προϊόντα που έχουν ήδη ένδειξη ΠΓΕ, προκειμένου να διεκδικήσουν την αναβάθμιση σε ΠΟΠ και να λάβουν την προστιθέμενη αξία που τους αναλογεί», διευκρινίζει ο κ. Κουρέτας.
Ευχαριστίες
• Α.Σ. Ενιπέας: Θανάσης Καραΐσκος, πρόεδρος, Νίκος
Γούσης, γεωργός, Χαρούλα Καρατοσίδου, γεωπόνος
• Χαράλαμπος Τέλιος, γεωργός
• Θάνος Καραθάνος, Νατάσα Γαλαγάλα,
Αποσταγματοποιείο – Ποτοποιείο Púro
• Γιώργος Γιολδάσης, Βαγγέλης Ζάχος, Λάμπρος
Θεολόγος, καλλιεργητές σιταριού
• Θόδωρος και Δήμος Γιολδάσης, οδηγοί κομπίνας
• Βασιλική, Θανάσης, Ρήγας Δρόλια, κερασοπαραγωγοί
• Ιωάννης και Σταύρος Πέτρου, Petrou Nuts
• Α.Σ. Μελιβοίας, Βαγγέλης Κρανιώτης, πρόεδρος
• Α.Σ. Πλατυκάμπου, Γιάννης Κουκούτσης, πρόεδρος
• Θεοδώρα Πατσιαβούδη, Κάτοικος Αγιάς
• Χρήστος Ζαφειράκης, οινοποιός, Κτήμα Ζαφειράκη
• Χριστίνα και Κυριακή Σκρέτα, Ψυγεία Αγιάς
Επιμέλεια: Νανά Δαρειώτη, Έρευνα – Κείμενο: Γιάννα Μπαλαφούτη, Φωτογραφίες: Αργύρης Βαλασιάδης
Το κείμενο αποτελεί το δεύτερο μέρος του μεγάλου θέματος για τον Θεσσαλικό κάμπο που δημοσιεύθηκε στο 3ο τέυχος του περιοδικού CANTINA
Το πρώτο άρθρο είναι το ακόλουθο:
Θεσσαλία, η ιστορία του κάμπου που τρέφει ολόκληρη την Ελλάδα
Θα ακολουθήσουν:
Τα αμπελοτόπια της Θεσσαλίας
Η γεωγραφία του θεσσαλικού κάμπου: λίμνη Κάρλα, ο ταμιευτήρας του Πλατυκάμπου και ο παραπόταμος Τιταρήσιος
