Στo πλαίσιo του αφιερώματος του Cantina στον Θεσσαλικό Κάμπο, παρουσιάζουμε τη γεωγραφία του αλλά και τον ρόλο των ταμιευτηρίων στην αντιμετώπιση της λειψυδρίας.

Η λίμνη Κάρλα

Η Κάρλα, γνωστή στην αρχαιότητα ως Βοιβηίς, ήταν μία από τις μεγαλύτερες λίμνες της Ελλάδας, προσφέροντας πλούσιες δυνατότητες στην αλιεία, στην άρδευση και την καλλιέργεια. Τη δεκαετία του 1960, στο πλαίσιο ενός μεγάλου αρδευτικού έργου, η λίμνη αποξηράνθηκε, ταράζοντας το οικοσύστημα και τις τοπικές κοινωνίες. Οι ψαράδες που ζούσαν γύρω της άφησαν πίσω τη μέχρι τότε παραδοσιακή αλιεία και έγιναν γεωργοί. Μερικές δεκαετίες αργότερα, η αποξήρανση είχε αρνητικές συνέπειες και το 2000 ξεκίνησε το μεγάλο έργο της αποκατάστασης του οικοσυστήματος.

Στις 5 και 6 Σεπτεμβρίου 2023, ο κυκλώνας Daniel χτύπησε τον Κάμπο. Ένα ακραίο φαινόμενο κατά το οποίο 3,7 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα βρόχινου νερού έπεσαν πάνω από την περιοχή της κοίτης του Πηνειού, από τα οποία περίπου 3 δισ. έπεσαν μέσα σε 48 ώρες. Μόλις 20 ημέρες μετά, ακολούθησε η έλευση του κυκλώνα Elias με επίσης μεγάλη ένταση ως φαινόμενο και με ανυπολόγιστες καταστροφικές συνέπειες.

Η Κάρλα δέχθηκε τόσο νερό που έγινε η μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας. Πλημμύρισε με εκατοντάδες εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού από το σπάσιμο των αναχωμάτων κοντά στη Γυρτώνη και καλύφθηκαν με νερό περίπου 140.000 στρέμματα γεωργικής γης.

Η λίμνη Κάρλα σήμερα και αύριο

Ακόμα και σήμερα η Λίμνη Κάρλα παραμένει πλημμυρισμένη, ενώ η αποθηκευτική της ικανότητα δεν μπορεί να καλύψει μελλοντικά ακραία καιρικά φαινόμενα. Σε αναζήτηση λύσεων, ζητήθηκε από την ολλανδική εταιρεία συμβούλων HVA να προτείνει ένα γενικό σχέδιο για τη διαχείριση των υδάτων και την αντιμετώπιση των γεωργικών προκλήσεων. Το master plan που παρέδωσε περιλαμβάνει μια σειρά από γενναία μέτρα:

• Να αυξηθεί η αποθηκευτική ικανότητα της λίμνης ώστε να μπορεί να συγκρατήσει τέτοιες ποσότητες.
• Να οριστούν καλλιεργημένες περιοχές ως ζώνες ελεγχόμενης πλημμύρας για να κατευθύνονται εκεί πλεονάζοντα ύδατα σε περίπτωση έντονων καιρικών φαινομένων.
• Να αποτραπεί η απόρριψη των πλημμυρικών υδάτων προς τη λίμνη, με την ενίσχυση των αναχωμάτων και την κατασκευή ενός υπερχειλιστή στο φράγμα της Γυρτώνης.
• Να αποσυρθούν ορισμένες γεωργικές εκτάσεις από την παραγωγή και να μετατραπούν σε φυσικές περιοχές (nature areas).
• Σταδιακή μετάβαση των καλλιεργειών χαμηλής αξίας και υψηλών απαιτήσεων σε νερό (βαμβάκι, καλαμπόκι) σε καλλιέργειες κηπευτικών και φρούτων, που απαιτούν λιγότερο νερό και έχουν υψηλότερη αξία παράγοντας μεγαλύτερο εισόδημα.

Η Κάρλα στις 6 και 7 Σεπτεμβρίου 2023, με την έλευση του «Daniel», δέχθηκε τόσο νερό που έγινε η μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας. Πλημμύρισε με εκατοντάδες εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού από το σπάσιμο των αναχωμάτων κοντά στη Γυρτώνη και καλύφθηκαν με νερό περίπου 140.000 στρέμματα γεωργικής γης.

Ως απάντηση, η Περιφέρεια Θεσσαλίας, σε συνεργασία με ομάδα επιστημόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, προτείνει:
• Να κατασκευαστεί τάφρος μεταφοράς νερού από την περιοχή της Γυρτώνης προς τη νέα Κάρλα.
• Να αυξηθεί η λίμνη σε μέγεθος έτσι ώστε να εξυπηρετήσει πλημμυρικά φαινόμενα και να αποτρέψει, για παράδειγμα, την πλημμύριση της πόλης της Λάρισας.
• Η επέκταση να καταλάβει έκταση περίπου 60.000 στρεμμάτων. Από αυτά, τα 100 εκατ. κ.μ. νερού να χρησιμοποιηθούν για την άρδευση περίπου 230.000 στρ. βαμβακιού ή άλλων καλλιεργειών παραπλήσια χαμηλών υδατικών αναγκών.

Η επέκτασή της νέας λίμνης μπορεί να επιτευχθεί με:
• Τη χρησιμοποίηση 11.000 στρ. παρακαρλίων εκτάσεων του Δημοσίου που δεν έχουν αποδοθεί σε γεωργούς.
• Τη χρησιμοποίηση 10.000-12.000 στρ. που αποδίδονται για γεωργοκτηνοτροφική χρήση, αλλά λόγω αλατότητας και μεγάλης κατακράτησης νερού είναι πολύ χαμηλής παραγωγικότητας και μεγάλου ρίσκου πλημμύρας.

Οι ειδικοί υπολογίζουν ότι θα χρειαστούν 1,5 με 2 χρόνια για να απορροφηθεί το νερό μέσω της απορροής στον Παγασητικό και μέσω της εξάτμισής του, ενώ το 85%- 90% των πλημμυρισμένων εδαφών δεν θα καταστούν παραγωγικά πριν από τον Απρίλιο 2025.

Άνω-κάτω ο υδροφόρος ορίζοντας

Από τη μία οι καταστροφικές πλημμύρες και από την άλλη η κλιματική αλλαγή φέρνουν τα πάνω κάτω στη γεωργική ζωή. Οι καλλιέργειες των καρποφόρων είναι υπερπρώιμες, ενώ η Κάρλα παραμένει πλημμυρισμένη. Συνακόλουθα, η αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων υποβαθμίζει την ποιότητα του εδάφους και η υπερεντατική άντληση, ακόμα και τις μεσημεριανές ώρες με καύσωνα, απειλεί τα αποθέματα του υδροφόρου ορίζοντα.

Την ίδια στιγμή, η αγροοικολογική μετάβαση, η στροφή των καταναλωτών προς την αυθεντικότητα και η δυνατότητα να γίνουν τα θεσσαλικά προϊόντα αναγνωρίσιμα για την ποιότητά τους, αντί να επικεντρώνονται στη μείωση του κόστους παραγωγής, αποτελούν βασικές κινητήριες δυνάμεις για την αναδιάρθρωση του Θεσσαλικού Κάμπου.

Η Περιφέρεια Θεσσαλίας προτείνει να αυξηθεί η λίμνη σε μέγεθος έτσι ώστε να εξυπηρετήσει πλημμυρικά φαινόμενα και να αποτρέψει την πλημμύριση της πόλης της Λάρισας. Η επέκταση θα καταλάβει έκταση περίπου 60.000 στρεμμάτων. Από αυτά, τα 100 εκατ. κ.μ. νερού θα χρησιμοποιηθούν για την άρδευση περίπου 230.000 στρ. βαμβακιού ή άλλων καλλιεργειών παραπλήσια χαμηλών υδατικών αναγκών.

Όταν ο Κάμπος διψάει, οι ταμιευτήρες είναι μια λύση

Ο ταμιευτήρας του Πλατυκάμπου κατασκευάστηκε το 2002-2004 από τη Νομαρχία Λάρισας, με σκοπό να αντιμετωπίσει τα έντονα προβλήματα έλλειψης νερού και να καλύψει τις αρδευτικές ανάγκες της περιοχής. Έχει έκταση 500 στρ., χωρητικότητα 1.450.000 κ.μ. νερού και 2 αντλιοστάσια, ενώ κόστισε 2.241.000 ευρώ. Ταμιευτήρες υπάρχουν και σε άλλες περιοχές, για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας.

Η δύση του ήλιου στον Τιταρήσιο ποταμό

Ο Τιταρήσιος είναι ο δεύτερος σε μήκος παραπόταμος του Πηνειού μετά τον Ενιπέα και πηγάζει από το όρο Τίταρος με υψόμετρο 1.839 μ. Το ποτάμι έχει μήκος 56 χιλιόμετρα από τις πηγές του μέχρι τη συμβολή του με τον Πηνειό, προσφέροντας το απαραίτητο νερό στις καλλιέργειες. Οι μεγάλες ποσότητες νερού που έπεσαν είχαν ως αποτέλεσμα να ξεχειλίσουν πολλοί χείμαρροι και το νερό από τα Αντιχάσια και τα Καμβούνια να φτάσει στον κάμπο του Τυρνάβου.

Ευχαριστίες
• Α.Σ. Ενιπέας: Θανάσης Καραΐσκος, πρόεδρος, Νίκος
Γούσης, γεωργός, Χαρούλα Καρατοσίδου, γεωπόνος
• Χαράλαμπος Τέλιος, γεωργός
• Θάνος Καραθάνος, Νατάσα Γαλαγάλα,
Αποσταγματοποιείο – Ποτοποιείο Púro
• Γιώργος Γιολδάσης, Βαγγέλης Ζάχος, Λάμπρος
Θεολόγος, καλλιεργητές σιταριού
• Θόδωρος και Δήμος Γιολδάσης, οδηγοί κομπίνας
• Βασιλική, Θανάσης, Ρήγας Δρόλια, κερασοπαραγωγοί
• Ιωάννης και Σταύρος Πέτρου, Petrou Nuts
• Α.Σ. Μελιβοίας, Βαγγέλης Κρανιώτης, πρόεδρος
• Α.Σ. Πλατυκάμπου, Γιάννης Κουκούτσης, πρόεδρος
• Θεοδώρα Πατσιαβούδη, Κάτοικος Αγιάς
• Χρήστος Ζαφειράκης, οινοποιός, Κτήμα Ζαφειράκη
• Χριστίνα και Κυριακή Σκρέτα, Ψυγεία Αγιάς

Επιμέλεια: Νανά Δαρειώτη, Έρευνα – Κείμενο: Γιάννα Μπαλαφούτη, Φωτογραφίες: Αργύρης Βαλασιάδης

Το κείμενο αποτελεί το τρίτο μέρος του μεγάλου θέματος για τον Θεσσαλικό κάμπο που δημοσιεύθηκε στο 3ο τεύχος του περιοδικού CANTINA

Έχουν προηγηθεί:

Θεσσαλία, η ιστορία του κάμπου που τρέφει ολόκληρη την Ελλάδα

Θεσσαλία: οι παραγωγοί πίσω από τα εκλεκτά προϊόντα του κάμπου