Τι διαφορετικό έχουν τα νερά του κόλπου και γιατί η γάμπαρη από τη θάλασσα του Αμβρακικού θεωρείται τόσο ξεχωριστή; Αυτή είναι η ιστορία της. Ο ουρανός άλλοτε καταγάλανος, άλλοτε σκοτεινός. Η θάλασσα του Αμβρακικού πότε πότε ήρεμη, κάποιες φορές ταραγμένη, όμως πάντα πολλά υποσχόμενη για τους επαγγελματίες ψαράδες ή τους αμύητους στην τελετουργία του ψαρέματος. Και τριγύρω ένα τοπίο εκπληκτικής ομορφιάς, μια φύση με όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που η ανθρώπινη αισθαντικότητα οφείλει να αναζητά και να γνωρίζει.

Η περιμετρική ακτογραμμή του κόλπου φτάνει στα 256 χλμ., ενώνει τρεις νομούς –Αιτωλοακαρνανίας, Άρτας και Πρέβεζας- και κλείνει μέσα του 12 νησάκια. Σαν βρεθείς εκεί, το μάτι σου γεμίζει θάλασσα που έχει να σου πει πάντα κάτι διαφορετικό, μια ξεχωριστή ιστορία για την ολότητά της. Για όλα εκείνα τα πλάσματα του σύνθετου και ευλογημένου οικοσυστήματος, με τα ρινοδέλφινα, τις χελώνες, το πλαγκτόν, τα σαλάχια και συνάμα τα όστρακα, τις σαρδέλες, τον γαύρο, τις κουτσομούρες, τους κέφαλους, τις γλώσσες και πολλά άλλα θαλασσινά, με αδιαφιλονίκητη βασίλισσά του τη διεθνώς γνωστή γάμπαρη.

Μαθαίνοντας τη γάμπαρη

«Melicertus Kerathurus» την αποκαλούσαν επιστημονικά οι Λατίνοι. Είναι ενδημική, δηλαδή γεννιέται, μεγαλώνει και πεθαίνει στα νερά της, σε αντίθεση με τα ψάρια του Αμβρακικού που τρέφονται εκεί, αλλά επιστρέφουν στο Ιόνιο για να αναπαραχθούν. Ιδιαίτερα και μοναδικά τα χαρακτηριστικά της: τα μουστάκια της είναι αρκετά μακριά, το ρύγχος της προεξέχει κάπως πιο μπροστά από τα μάτια, ενώ η ουρά της έχει έντονο μπλε, κόκκινο και κίτρινο χρωματισμό. Το μέγεθός της συνήθως ξεπερνά τα 10 εκ. Ιδιαίτερη και η ράχη της, με χρωματιστές ρίγες που είναι έντονες, ειδικά όταν ο βυθός όπου ζει είναι βραχώδης ή καλυμμένος με ποσειδωνία (είδος θαλάσσιου φυτού που ενδημεί στη Μεσόγειο Θάλασσα). Η γλύκα της σάρκας της και η τραγανότητά της αποτελούν βασικούς λόγους που έμπειροι σεφ παγκοσμίως την προτιμούν φανατικά.

Μια μικροσκοπική Μεσόγειος

Στα νερά του κόλπου εντοπίζεται ένα τεράστιο φυσικό φορτίο πλαγκτού, σχεδόν διπλάσιου ανά κυβικό μέτρο από αυτό του Ιονίου και του Αιγαίου. Έτσι, μετατρέπεται σε ένα μεγάλο θαλασσινό λιβάδι για την ιχθυοπανίδα που ζει στα μέρη του, και δη τις γάμπαρες, αυξάνοντας κατά πολύ τη διατροφική αξία της σοδειάς του. Γι’ αυτόν τον λόγο η γαρίδα του Αμβρακικού έχει 347 πρωτεΐνες, από τις οποίες οι 188 εκφράζονται αποκλειστικά σε αυτή και οι 22 από αυτές έχουν ιδιαίτερα βιολογικά χαρακτηριστικά.

Οι ψαράδες των παλιαμπέλων

Στα Παλιάμπελα, ένα όμορφο γραφικό χωριό 7 χλμ. μακριά από τη Βόνιτσα, χτισμένο σε απόσταση 2,5 χλμ. από τη θάλασσα, υπάρχει μακρά παράδοση στο ψάρεμα της γαρίδας, με ιστορίες για πολλές θρυλικές ψαριές σε άλλες, παλαιότερες εποχές. Ο τόπος όπου μεγάλωσαν οι ψαράδες μαρτυρά το δέσιμό τους μαζί του, και κάθε φορά που αρμενίζουν στη «γαλανή» ο δεσμός και η συνάφεια μαζί της ολοένα μεγαλώνει. «Εδώ στο χωριό έχουμε 24 πριάρια (δηλαδή βάρκες) στο σύνολο. Από αυτά, τα 3-4 ανήκουν σε κατ’ επάγγελμα ψαράδες πλήρους απασχόλησης, γιατί οι υπόλοιποι ασχολούνται με όρους ημιαπασχόλησης, δεδομένου ότι έχουν κι άλλη βασική δουλειά», λέει ο πρόεδρος του χωριού Γιώργος Ρούσσος-Πικερτζής και συνεχίζει: «Η περίοδος του ψαρεμάτος ξεκινά από τις αρχές Μαΐου μέχρι και το τέλος Ιουνίου.

Όλο τον Ιούλιο το ψάρεμα της γάμπαρης απαγορεύεται, γιατί είναι η περίοδος ωοτοκίας». Κατά την αναπαραγωγή της αφαιρεί το κέλυφος και απελευθερώνει περίπου 3,5 εκατ. αυγά. Από αυτά ένας σημαντικός αριθμός αποτίθεται στα φύκια, εκ των οποίων στο τέλος γύρω στα 100 εκκολάπτονται. Το ψάρεμά της συνεχίζεται ξανά από τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβρη μέχρι Γενάρη. «Τον χειμώνα η γαρίδα λόγω εποχής πάει πιο βαθιά κι αμμώνει που λέμε, επομένως είναι πολύ πιο δύσκολο να την πιάσεις», συμπληρώνει. «Η καλή ψαριά εξαρτάται κι από τα πόσα κομμάτια δίχτυα έχει κάθε ψαράς στη βάρκα του. Αν βγάλουμε έναν γενικό μέσο όρο στα δίχτυα ανά καΐκι, τότε μπορούμε να πούμε ότι μια καλή ψαριά είναι γύρω στα 3-4 κιλά, που σημαίνει ένα καλό ψιλομεροκάματο».

Η τελετουργία του ψαρέματος

Ο επαγγελματίας ψαράς Γιάννης Ζήσης από το ίδιο χωριό μοιράστηκε μαζί μας τη στιγμή που μυσταγωγικά βγαίνουν προς αναζήτησή της. Πριάρια και μικρά καΐκια σε παράταξη ρίχνουν με το ηλιοβασίλεμα δίχτυα προς την ίδια κατεύθυνση, για να τα μαζέψουν το πρωί, με την ελπίδα να φέρουν την καλή ψαριά. «Πάμε όλοι μαζί, ο ένας δίπλα στον άλλον, στο ένα μέτρο διαφορά, γύρω στις 6 με 7 το απόγευμα, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες, αλλά μπορεί να πάει μέχρι τις 8. Το πρωί γύρω στις 5.30 με 6 σηκωνόμαστε για να ξεψαρίσουμε τον κόπο της προγουμένης. Πίσω στο λιμάνι αρχίζει το ξεμαγιάρισμα (καθάρισμα)». Οι γυναίκες της περιοχής ακολουθούν κανονικά τη διαδικασία του ψαρέματος.

Αρκετές συνοδεύουν τους συζύγους τους, ενώ δεν λείπουν και εκείνες που πρωταγωνιστούν με το δικό τους καΐκι, όπως η επαγγελματίας Χριστίνα Μήτσουρα, που τα τελευταία 13 χρόνια καθημερινά βρίσκεται στα νερά του Αμβρακικού για τα ψαρέματα κάθε εποχής: «Έχει άγχος η δουλειά αυτή, ειδικά για μια γυναίκα. Από τη μια η γαρίδα έχει τα κόλπα της, είναι με τον καιρό της. Από την άλλη δυσκολεύεσαι με τα μηχανήματα, και φυσικά είναι και τα καιρικά φαινόμενα! Τα μπουρίνια είναι επικίνδυνα και βγαίνουν τόσο απότομα που δεν μπορείς να αράξεις εύκολα πίσω στο λιμάνι».

Σήμερα οι ποσότητες αλιευμάτων και γόνων έχουν μειωθεί λόγω της ληστρικής αλιείας στην οποία επιδίδονται αρκετοί ερασιτέχνες – όπως το «μπραγάνι», ένας σάκος που σηκώνει ολόκληρα τμήματα του βυθού, και τα «νταούλια», σαν στεφάνια με πλέξη που εγκλωβίζουν τον γόνο.

Αλήθειες και μύθοι

Η γάμπαρη δεν είναι απλώς μια πρώτη ύλη, είναι κομμάτι της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Η παρασκευή της συχνά συνοδεύεται από γιορτές, όπως η Γιορτή Γαρίδας που ξεκίνησε στην Αμφιλοχία το 2023, για να αναδειχθεί εντός και εκτός συνόρων. Και όσο οι ντόπιες κοινότητες προσπαθούν να διατηρήσουν τις παραδόσεις ζωντανές, στον Αμβρακικό κυκλοφορούν μονίμως οι ίδιες, πάνω κάτω, ιστορίες «περί κάποιου ξένου επιστήμονα που υποστήριξε ότι ο Αμβρακικός μπορεί να ταΐσει ψάρι όλη την Ευρώπη». Ακόμα κι αν ακούγονται υπερβολικές όσο και οι διάφοροι αστικοί μύθοι, είναι αντιπροσωπευτικές των τεράστιων δυνατοτήτων του στην αλιεία.