Αναπόσπαστο κομμάτι της κουζίνας και απαραίτητο συστατικό για την ομαλή λειτουργία του οργανισμού και της υγείας μας γενικότερα, το αλάτι αποτελεί σημαντικό κεφάλαιο της γαστρονομίας αλλά και της ιστορίας του ανθρώπου στη γη.
Αν και απλώς νοστιμίζει τα φαγητά μας, καθότι αυτούσιο δεν τρώγεται, χωρίς αυτό δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε. Κάποτε ήταν τόσο πολύτιμο που ο άνθρωπος το χρησιμοποίησε ως νόμισμα. Σύμφωνα με τον αμερικανό ιστορικό και φιλόσοφο Robert P. Multhauf, το αλάτι ήταν ένα αρχέγονο «ναρκωτικό», μια ουσία που προκαλεί εξάρτηση αφού όντως ο άνθρωπος το χρησιμοποιεί περισσότερο απ’ όσο το χρειάζεται.
ΛΙΓΗ ΙΣΤΟΡΙΑ…
Η πρώτη περιγραφή της παρασκευής και της χρήσης του αλατιού μας έρχεται από τους Κινέζους και συγκεκριμένα από τον πάπυρο του Pang Tao Kan Mud, που χρονολογείται το 2700 π.X. Ο πάπυρος αυτός περιγράφει τις δύο βασικές μεθόδους αφαλάτωσης καθώς και βασικά στοιχεία της φαρμακολογικής χρήσης του αλατιού. Η ιατρική χρήση του αλατιού ήταν γνωστή και στους Αιγυπτίους, οι οποίοι το χρησιμοποιούσαν, εκτός των άλλων, και στην ταρίχευση των νεκρών. Το όνομά του αναφέρεται και από τον Όμηρο ως συνώνυμο της αρχαίας λέξης για τη θάλασσα, δηλαδή «αλς». Οι Ρωμαίοι το αναγραμμάτισαν σε «sal» περιγράφοντας το μισθό του λεγεωνάριου ο οποίος πληρωνόταν σε αλάτι. Ακόμα και στις μέρες μας χρησιμοποιείται η λέξη «salary» για το μισθό όπως και τη λέξη «sale» για την πώληση.
ΑΛΑΤΙ & ΑΛΥΚΕΣ
Ουσιαστικά, το αλάτι έχασε τη στρατηγική του σημασία μόλις πριν από 50 χρόνια. Σήμερα, χάρη στην ανάπτυξη της τεχνολογίας ανεύρεσης και εξαγωγής του, αφθονεί σε όλες τις χώρες εκτός από τη Σκανδιναβία, μια και οι βόρειες θάλασσες δεν είναι ιδιαίτερα αλμυρές.
Βέβαια, αν όλες οι ακτές ήταν κατάλληλες για αλυκές, τότε το αλάτι δεν θα είχε καμία εμπορική αξία. Ο χώρος όπου μπορεί να διαμορφωθεί μια αλυκή πρέπει να διαθέτει τα εξής: θαλασσινό νερό, αργιλώδες αδιαπέραστο έδαφος, ηλιοφάνεια, αιολική ενέργεια. Το αλάτι είναι χλωριούχο νάτριο, άχρωμο, με κρυσταλλική μορφή και το παίρνουμε είτε από τη θάλασσα, στις αλυκές, είτε από τη γη, στα αλατωρυχεία.
Στην Ελλάδα υπάρχουν σήμερα 18 αλυκές, όλες με τη δική τους ξεχωριστή ομορφιά. Οι ελληνικές αλυκές με τους μικροσκοπικούς κρυστάλλους αλατιού που λαμπυρίζουν συγκεντρώνουν γύρω τους σπάνια πτηνά και ψάρια. Από το φθινόπωρο ως την άνοιξη, που το νερό εξατμίζεται, εκτός από το αλάτι μένουν στις δεξαμενές και μικροοργανισμοί οι οποίοι βοηθούν στην ανάπτυξη ανθεκτικών φυτών που με τη σειρά τους αποτελούν τροφή για τη χλωρίδα της περιοχής. Οι αλυκές Μεσολογγίου στην Αιτωλοακαρνανία και Κίτρους στην Πιερία είναι από τους πιο σημαντικούς υδροβιότοπους, όπως και αυτός των αλυκών Αγγελοχωρίου Θεσσαλονίκης, στον οποίο κατοικούν 178 είδη πουλιών. Καταφύγιο ορνιθοπανίδας είναι και η περιοχή των αλυκών στον κόλπο Καλλονής της Λέσβου. Οι αλυκές της Λευκάδας προστατεύονται από την UNESCO και ανακηρύχθηκαν αρχαιολογικό βιομηχανικό μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού.
ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΑΛΑΤΙΟΥ
ΑΚΑΤΕΡΓΑΣΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ ΑΛΑΤΙ
Πρωτογενής ύλη άλατος, όπως παραλαμβάνεται από τις αλυκές, χωρίζεται σε 6 διαφορετικές ποιότητες, με διαφορετική χρήση η καθεμία, και χρησιμοποιείται στην κονσερβοποιία, στον εκχιονισμό δρόμων, στην αποσκλήρυνση νερού, σε λιπάσματα κ.ά.
ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ ΑΛΑΤΙ
Πρόκειται για φυσικούς κρυστάλλους αλατιού που δημιουργούνται από την εξάτμιση του θαλασσινού νερού, είτε με φυσικό τρόπο (με τον ήλιο και τον αέρα) είτε με τεχνητό, και αποτελούν το πιο συνηθισμένο αλάτι στη χώρα μας. Το θαλασσινό αλάτι παράγεται σε αχανείς εκτάσεις, τις λεγόμενες αλυκές, διατίθεται λεπτό, χοντρό ή σε μορφή κρυστάλλων και είναι το πιο ωφέλιμο αφού περιέχει όλα τα απαραίτητα για τον οργανισμό ιχνοστοιχεία, όπως κάλιο, ασβέστιο, μαγνήσιο κ.ά.
ΑΝΘΟΣ ΑΛΑΤΙΟΥ
Δεν έχει υποστεί καμία επεξεργασία, είναι πλούσιο σε ιχνοστοιχεία όπως φθόριο, μαγνήσιο, κάλιο, ασβέστιο, συγκεντρώνεται στην επιφάνεια του νερού στις αλυκές, συλλέγεται με το χέρι, θεωρείται το καλύτερο αλάτι και είναι αρκετά ακριβό.
ΧΟΝΤΡΟ ΑΛAΤΙ
Ακατέργαστο θαλασσινό αλάτι που έχει αλεστεί λιγότερο, έχει γκριζωπό χρώμα, περιέχει ίχνη από άλλα μεταλλικά άλατα και χρησιμοποιείται περισσότερο στη μαγειρική.
ΟΡΥΚΤΟ ΑΛΑΤΙ
Επεξεργασμένο προϊόν ορυκτού άλατος, το οποίο εξορύσσεται από υπόγεια αποθέματα αλάτων και μεταφέρεται στην επιφάνεια της γης για επεξεργασία. Έχει άσπρο χρώμα, ελαφρώς πικρή γεύση, τραχιά υφή και περιέχει κάποιους κρυστάλλους με γκριζωπό χρώμα, οι οποίοι προέρχονται από δευτερεύοντα μέταλλα που υπάρχουν στο ορυκτό αλάτι. Στη Χαβάη το αλάτι που εξορύσσεται είναι κόκκινο ή μαύρο από τις προσμίξεις του με το ηφαιστειακό έδαφος και τον άνθρακα αντίστοιχα.
ΙΩΔΙΩΜΕΝΟ ΑΛΑΤΙ
Αλάτι στο οποίο έχει προστεθεί ιώδιο και χρησιμοποιείται σε περιοχές όπου τα νερά έχουν έλλειψη στο συγκεκριμένο στοιχείο.
ΑΛΑΤΙ & ΥΓΕΙΑ
Σύμφωνα με μελέτες, η ιδανική ποσότητα αλατιού που πρέπει να λαμβάνουμε καθημερινά είναι 1,5-8 γραμμάρια και δεν πρέπει να την υπερβαίνουμε. Η διαφοροποίηση εξαρτάται από το κλίμα, την κατάσταση της υγείας και τις συνθήκες ζωής του καθενός. Συγκεκριμένα για την Ελλάδα, συνήθως η κατανάλωση 2-3 γραμμαρίων καθημερινά θεωρείται αρκετή. Σε γενικές γραμμές η υπέρβαση στο αλάτι και στο νάτριο που αυτό περιέχει -προκαλεί- απώλεια της ελαστικότητας του καρδιοαγγειακού συστήματος, ευνοεί την υπέρταση, ενώ προκαλεί κι άλλες διαταραχές.
ΞΕΡΕΤΕ ΟΤΙ…
• Το αλμυρό, μία από τις τέσσερις βασικές γεύσεις, έχει την ιδιότητα να ενισχύει τη γλυκιά και να αποδυναμώνει την πικρή γεύση, γεγονός στο οποίο οφείλεται και η επιτυχία του.
• Για πολλά χρόνια το αλάτι ήταν το μοναδικό συστατικό για τη συντήρηση των τροφών; Αλάτιζαν το κρέας, τα ψάρια, το τυρί, τις ελιές, ακόμα και το βούτυρο, με σκοπό να επιμηκύνουν το χρόνο ζωής τους.
• Έχει αποδειχθεί πως σήμερα καταναλώνουμε λιγότερο αλάτι απ’ ό,τι στο παρελθόν, τότε που υπήρχε άφθονο σε πολλές τροφές, αφού ήταν το μοναδικό μέσο συντήρησής τους.
• Η σωστή ποσότητα αλατιού εμποδίζει τις ζυμώσεις και τις σήψεις στο στομάχι, βοηθάει στον πολλαπλασιασμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων, αποτρέπει τη δυσκοιλιότητα, διευκολύνει την πέψη, συντελεί στην έκκριση των γαστρικών υγρών και βοηθάει στην καύση συγκεκριμένων τροφών.
• Το ποσοστό αλατιού στη Μεσόγειο κυμαίνεται περίπου στο 3,5%, ενώ στην Κασπία και τη Μαύρη Θάλασσα ίσα που φτάνει στο 1%; Η πιο αλμυρή θάλασσα του κόσμου είναι η Νεκρά Θάλασσα, με περιεκτικότητα 8%.
• Αλάτι φτάνει στη γη και από το διάστημα με τους μετεωρίτες; Το γεγονός ότι εντοπίστηκε αλάτι στον Άρη κάνει τους επιστήμονες να πιστεύουν ότι εκεί ίσως υπάρχουν ίχνη ζωής…
• Αν ξεχάσετε το λάδι στο τηγάνι και πάρει φωτιά, ρίχνοντας μια χούφτα αλάτι η φλόγα θα υποχωρήσει και θα μπορέσετε να απομακρύνετε το φλεγόμενο σκεύος.
• Προσθέτοντας ελάχιστο αλάτι όταν φτιάχνετε γλάσο για τα γλυκίσματά σας αποφεύγετε το ζαχάρωμα.
• Ελάχιστη δόση αλατιού στο φίλτρο της καφετιέρας όταν φτιάχνετε καφέ θα βελτιώσει τη γεύση του αλλά κυρίως θα αφαιρέσει την πικράδα που παίρνει όταν μένει πολλές ώρες στην κανάτα της συσκευής.
ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ
Η περιεκτικότητα των ωκεανών σε αλάτι εκτιμάται κατά μέσο όρο σε 35 γραμμάρια ανά λίτρο νερού. Υπολογίζεται δε ότι από το νερό των ωκεανών θα μπορούσε να παραχθεί συνολικά ποσότητα αλατιού που ο όγκος της θα ήταν 14,5 φορές μεγαλύτερος από τον όγκο της Ευρώπης. Αν το αλάτι αυτό σκορπιζόταν επάνω στη γη θα κάλυπτε όλες τις ηπείρους με στρώμα πάχους 35 μέτρων!
